được thêm gì, ở cả bề trong lẫn bề ngoài. Hãy để cho dân chúng ở đây làm những
việc phù phiếm một cách nghiêm túc và làm những việc nghiêm túc một cách vui
vẻ.
VI. Người ta hãy để yên cho chúng tôi là chúng tôi, một vị nhân sĩ của một dân
tộc có nhiều điểm giống với dân tộc mà chúng tôi vừa gợi ý, đã thốt lên như thế.
Thiên nhiên điều chỉnh tất cả. Thiên nhiên đã cho chúng tôi tính liến thoắng sôi
nổi (la vivacité) dễ xúc phạm người khác và khiến chúng tôi xôi hỏng bỏng
không trong nhiều chuyện; song thiên nhiên lại phú cho chúng tôi tính lịch sự, gợi
hứng cho chúng tôi cái thú ưa giao tiếp, nhất là cái tính hào hoa, ưa nịnh đầm, để
chữa lại cái tật xấu kia.
Vậy người ta hãy để yên cho chúng tôi cứ là chúng tôi (2). Tính khí thiếu cẩn
trọng, cùng với sự thiếu ma mãnh của chúng tôi, khiến cho những luật lệ gây bất
tiện cho khí chất ưa giao du của chúng tôi, trở thành không thích hợp chút nào.
MONTESQUIEU, Vạn pháp tinh lý, Quyển XIX, Chương 4, 5, 6.
M.Villemain (x) trong bài "Ca ngợi Montesquieu" đã viết: Luật pháp tuy có tác
động vào phong tục nhưng vẫn phụ thuộc vào phong tục. Montesquieu luôn dùng
những sự thật mới để uốn nắn tư tưởng ban đầu thường bị thổi phồng: Thiên
nhiên và khí hậu hầu như thống trị tuyệt đối các dân tộc dã man; các dân tộc văn
minh thì chịu ảnh hưởng của luân lý. Tính cách chung của một dân tộc là không
gì thắng nổi. Nó tác động đến những kẻ muốn từ chối nó. nó làm ra luật pháp,
hoặc vô hiệu hoá luật pháp. Mà luật pháp không thể chống lại nó, vì luật pháp và
tính cách chung là hai thế lực có bản chất khác nhau. Tính cách chung của một
dân tộc vượt ra ngoài hoặc cưỡng chống lại mọi thứ còn lại.
Tầm quan trọng của sự ứng xử tự nhiên.
Luật của trời và luật của người (Lois divines et lois humaines)
Dọc theo công trình của mình, Montesquieu đã nêu bật lên tính tạp dị của các luật
lệ trong thời gian và trong không gian. Nhưng ông cũng nhấn mạnh trên tính đa
dạng của những kiểu luật lệ. Vậy mà, nếu đúng là, trong phức tính đó, mọi luật lệ
đều được định nghĩa như là "những tương quan tất yếu phái sinh từ bản chất của
