Người ta đưa tôi vào trường đấu. Dân chúng đến xem rất đông để chứng kiến tinh
thần dũng cảm hay sự sợ hãi của tôi. Một con sư tử chồm ra. Tôi khoác áo choàng
trên tay. Tôi đưa tay ra cho con ác thú đang muốn vồ tôi. Tôi túm ngay lấy lưỡi
nó, rút tuột ra, rồi quẳng xuống dưới chân mình.
Vua Alexandre vốn yêu thích những hành động dũng cảm. Ngài tán thưởng chiến
công của tôi; và trong giờ phút đó tâm hồn cao cả của ngài được phục hồi. Ngài
gọi tôi lại, chìa tay và nói: "Hỡi Lysimaque, ta trao tình bạn cho ngươi. Nhà
ngươi có được một hành động dũng cảm mà người đời chưa từng có!"
Tôi nhận các ân sủng của nhà vua. Tôi chờ đợi lời hứa hẹn của thần minh, không
đi tìm, mà cũng không lẩn tránh. Thế rồi vua Alexandre băng hà. Các nước dưới
quyền vua trở nên vô chủ. Các con của vua đều còn nhỏ tuổi (…) Mọi người
trong Hoàng gia chỉ biết kêu gào mà không ai biết cai trị đất nước. Các tướng lĩnh
của Alexandre đều nhòm ngó ngai vàng. Nhưng tham vọng của một người thường
gặp tham vọng của nhiều người khác. Chúng tôi chia nhau trị vì đế quốc. Mỗi
người tin rằng thế là chia nhau cái giá trị của mọi nỗi gian lao mà chúng tôi đã
trải qua để dựng nên đế quốc này.
Số phận đưa tôi lên ngôi vua miền Á châu. Và giờ đây, tôi có thể làm tất cả, tôi
chỉ thấy cần thiết hơn hết là thực hành những bài học của Callisthène. Callisthène
vui thì tôi hiểu rằng mình đang làm việc tốt. Callisthène thở dài thì tôi hiểu rằng
mình sắp làm điều không hay. Tôi thấy Callisthène trong tôi và trong dân chúng
của tôi.
Tôi là một ông vua được dân yêu mến. Các ông bố của mỗi gia đình chúc tôi sống
lâu như là con cháu của họ. Con cái họ thì sợ mất tôi như là sợ mất cha mẹ họ.
Thần dân của tôi đều sung sướng như tôi.
MONTESQUIEU
CONDILLAC (1714 - 1780)
Étienne Bonnot, linh mục xứ Condillac, sai khi thụ phong ít lâu lại rời bỏ hàng
tăng lữ để sống đời văn nhân ở Paris, song vẫn luôn giữ những xác tín duy linh
giữa lòng môi trường triết lý mà ông lui tới. Chính trong thời kỳ này mà hai tác
