phẩm chính của ông ra đời: Tiểu luận về nguồn gốc tri thức con người (1746) và
bộ Khảo luận về cảm giác (1754). Sau một cuộc lưu trú dài ngày như là gia sư ở
Parme, Ý, ông quay về Pháp, biệt cư để miệt mài nghiên cứu.
Triết học của Condillac, trong quyển Tiểu luận chịu ảnh hưởng rõ rệt của Locke;
cần phân tích trí tuệ con người và trong khi khám phá ra những giới hạn của nó,
nhận thức rõ sự bất lực siêu hình. Sự mô tả những khả năng con người cho phép
cung cấp một tâm lý học thực chứng, độc lập với mọi siêu hình học. Nhưng một
sự điều chỉnh kép đối với tư tưởng của Locke được đặt ra. Một đàng, sự trung
thành với chủ nghĩa duy nghiệm đòi hỏi rằng người ta khước từ mọi nguyên lý
tinh thần chủ động, điều mà Locke đã không làm; đàng khác, ước nguyện của lý
trí nằm trong sự phục tùng toàn bộ đời sống tâm linh vào một nguyên lý duy nhất,
phù hợp với cái khuôn mẫu đáng nể, liên quan đến thế giới vật lý, được cung cấp
bởi cuộc khám phá của Newton.
Như vậy, điểm độc đáo của Condillac là giản quy mọi kinh nghiệm tâm lý vào chỉ
cảm giác thôi và cho thấy rằng tất cả sự phát triển tâm linh chỉ là cảm giác được
chuyển hoá và điều đó diễn ra, không phải một cách bất tất mà theo một tiến trình
hợp lý.
Cuộc khai sinh biện chứng đó của những khả năng nơi con người tuy vậy lại
không có điểm gì chung với một tổng hợp thực sự; công trình xây dựng ở đây vẫn
chỉ thuần phân tích, cuối cùng mọi thứ đều quy về cảm giác.
KHẢO LUẬN VỀ CẢM GIÁC (Traité des Sensations)
Cuốn Khảo luận về cảm giác, tác phẩm lớn quyết định của Condillac, đề cập đến
vấn đề triết học được đặt ra bởi việc Diderot phê bình quyển Tiểu luận về nguồn
gốc tri thức con người (Essai sur l’origine des connaissances humaines) trong
quyển Thư cho những người mù vào năm 1749: lập trường của Condillac phải
chăng lại nối liền với chủ nghĩa duy tâm nổi tiếng của Berkeley? Làm thế nào nó
có thể nhận ra tri giác về những đối vật bên ngoài mà không ra khỏi nguyên lý
rằng mọi tri thức phải phái sinh từ tình trạng thuần nội tâm là cảm giác và không
kêu gọi đến, hẳn thế, ý tưởng siêu hình về bản thể? Vắn tắt lại, làm thế nào giải
thích phán đoán về tính bên ngoài (le jugement d’extétiorité)?
