loại thứ nhì, "nguyên tắc của triết phái Descartes: Về một sự vật, người ta có thể
quả quyết những gì chứa đựng trong ý niệm rõ ràng của chúng ta về sự vật ấy;
Condillac nói rằng nguyên tắc ấy không luôn luôn đúng. Về loại thứ ba: Nên nghĩ
tới sự kiện "nhiều triết gia dùng ngôn ngữ dành cho thân thể để nói về những gì
xảy ra trong tâm hồn.
Nơi đây ta nhận thấy Condillac không biết tới vai trò quan trọng của giả thuyết.
Am chỉ đến thuyết vạn vật hấp dẫn của Newton.
Lavoisier nhà sáng lập hoá học?
(Lavoisier fondateur de la chimie?)
Ngày 1 tháng mười một, 1772, Antoine Laurent Lavoisier (1745 - 1794) gửi một
tập tài liệu được niêm phong đến Hàn lâm viện khoa học hoàng gia. Sau đó
không lâu ông ghi vào sổ phòng thí nghiệm của mình rằng chương trình thí
nghiệm của ông sẽ kéo theo "một cuộc cách mạng về vật lý và hoá học." Vậy tập
hồ sơ bí mật kia chứa cái gì là cách mạng?
Khoảng chừng tám ngày nay tôi đã khám phá ra rằng lưu huỳnh khi sôi lên, thay
vì mất bớt đi trọng lượng, lại tăng thêm lên: từ một livre lưu huỳnh khi đun sôi
lên người ta thu được hơn một livre chất acide vitriolique -hơn rất nhiều. Sự gia
tăng trọng lượng này đến từ một lượng lớn không khí bám vào trong quá trình sôi
và kết hợp với hơi nước".
Thí nghiệm này được coi như chứng thư khai sinh cho môn hoá học hiện đại. Từ
sự cân đong đo đếm, tỉ mỉ thực hiện trước và sau phản ứng, Lavoisier quy nạp
một cách kiến giải mới về hiện tượng cháy: không còn là sự thoát ra của nhiệt
lượng, hay nguyên lý về lửa, như người ta từng nghĩ, mà là sự kết hợp với khí
oxy có trong không khí. Như thế, Lavoisier, trang bị một cái cân và nguyên lý
danh tiếng "không có gì mất đi, cũng không có gì được tạo ra" (Rien ne se perd,
rien ne se crée), lật nhào nguyên lý về lửa, và với cả học thuyết về tứ đại (đất,
nước, gió, lửa) thừa hưởng từ thời Thượng cổ. Một cuộc đoạn tuyệt oai nghiêm,
chia đôi bờ lịch sử thành một bên là thời đại siêu hình đầy những nguyên lý giả
tưởng và một bên là thời đại thực chứng, trong đó, được hướng dẫn bởi kinh
