giản đến phức tạp, từ cái đã biết đến cái chưa biết, khoa sư phạm của Lavoisier
kéo theo việc loại bỏ nhiều đề tài truyền thống: lịch sử hoá học, coi như một mớ
hổ lốn những sai lầm và thành kiến; tính đồng cảm (l’affinité) của các cơ thể vốn
là một đề tài ưa được bàn tán vào thế kỷ XVIII; số lượng hay bản chất những yếu
tố tạo nên thiên nhiên vì vấn đề này chỉ tổ làm nảy sinh những tranh luận siêu
hình.
Lavoisier định nghĩa lại nguyên tố như là "đầu mút cuối cùng mà sự phân tích đạt
đến" và lập nên một danh sách gồm ba mươi ba đơn chất, tạm thời chưa phân
giải. Cuối cùng, ông ấn định cho hoá học một chương trình: phân giải, luôn luôn
phân giải (décomposer, toujours décomposer).
Như vậy, lô-gích học phân tính điều khiển hoá học và Lavoisier gọi đó là lô-gích
học tự nhiên. từ ngữ nhiên tính hay bản chất (la nature) mang một ý nghĩa xác
định trong thành phần cấu tạo của nó, được thiết lập bởi sự phân tích. Không
quan trọng mấy chuyện một chất nào đó đến từ giới khoáng sản, giới thực vật hay
giới động vật; nguồn gốc địa lý hay tên người phát minh cũng không quan trọng
mấy. Nhà hoá học gạt ra cái gì ở bên ngoài, xa lạ với những hoạt động phân tích
và tổng hợp. Như thế hoá học, giữ khoảng cách đối với những khoa học tự nhiên,
tự đóng khung trong phòng thí nghiệm, một không gian phục tùng lô-gích phân
tích, trong suốt đối với lý trí.
Tiến bộ trong cuộc tranh luận
Một khi an vị trên những nền tảng lý thuyết này, hoá học có được xây dựng, theo
một hướng tiến thẳng hàng và luỹ tích? Hẳn là người ta có thể tóm tắt thế kỷ XIX
bằng một danh sách những định luật và khám phá nhưng biết bao trận chiến che
khuất cái thông báo khải hoàn này! Một cuộc tranh cãi kéo dài về nguyên tử đã
chia rẽ cái cộng đồng những nhà hoá học, được nhân đôi bởi cuộc tranh luận giữa
những người đa nguyên (pluralistes) chủ trương phức tính của các nguyên tố và
những người nhất nguyên (monistes) cho rằng mọi nguyên tố hoá học đều phái
sinh từ một vật chất đầu tiên duy nhất. Trong môn hoá học gọi là thực chứng,
những vấn đề siêu hình vẫn còn có tính thời sự và ngay cả về những khái niệm
căn bản người ta vẫn chưa đạt được sự đồng thuận. Vào thế kỷ XIX người ta còn
tranh nhau cái tước vị ai là nhà sáng lập hoá học. Ơ Pháp đó là Lavoisier, nhưng ở
