như thế, mang một ý nghĩa, thì như vậy lịch sử lại sẽ chẳng có quy luật hay ý
nghĩa nào.
Như thế chủ nghĩa duy vật lịch sử chứng tỏ rằng những phạm trù của tri thức lịch
sử cũng thoát thai từ chính lịch sử, những phạm trù về các tương quan xã hội làm
chúng nổi lên với tư tưởng như là có tính vận trù (tham chiếu Marx, phạm trù lao
động).
Như thế, gắn liền với các biến chuyển xã hội và với các vấn đề định hướng khoa
học, một lập trường duy vật chủ nghĩa cũng được kêu gọi phải không ngừng tra
vấn lại những luận đề của mình để luôn luôn soi sáng rõ hơn những hậu quả
chính trị phát sinh từ đó.
Bernard Michaux.
* Những lập luận khủng bố, chẳng hạn: Nếu không làm theo những lời răn thì sẽ
mất linh hồn, bị đày xuống địa ngục đời đời… Hay những câu như: Có chồng mà
lại lấy trai, chết xuống âm phủ cưa hai nấu dầu v.v…
** Nguyên văn: Au contraire, s’ouvre entre la question du salut et celle de la
révolution une même recherche sur le possible et le concret de l’utopie.
MESLIER (1664 - 1729)
Là linh mục xứ đạo Étrepigny ở vùng Ardennes từ 1689 đến khi mất, Jean
Meslier sống cuộc đời của giới tăng lữ cấp thấp, gần gũi với sự nghèo khổ và
những nỗi bất bình của dân chúng. Năm 1716, trên giảng toà nhà thờ, ông lên
tiếng chửi mắng tay lãnh chúa ở địa phương và rồi ông bị vị giám mục bề trên
của ông quở trách. Sau khi ông qua đời người ta mới khám phá bộ Bút ký của ông
và Những bức thư cho các cha xứ láng giềng, những tác phẩm này cho thấy ông
là kẻ vô thần, duy vật và cách mạng.
Những bản chép tay các tác phẩm của ông lưu hành trong thế kỷ XVIII, nhưng
phải đợi đến năm 1864 mới xuất hiện ấn bản đầu tiên ở Amsterdam.
BÚT KÝ… - Di tác, 1729.
