Người ta nói một món ăn ngon (un mets excellent), một mùi thơm (une odeur
délicieuse), chứ không nói một món ăn đẹp (un beau mets), một mùi đẹp (une
belle odeur). Vậy khi người ta nói, kìa một con cá thờn bơn đẹp, kìa một bông
hồng đẹp, người ta xem xét những tính chất khác trong bông hồng và trong con
cá thờn bơn chứ không phải là những tính chất liên quan đến vị giác và khứu
giác.
Khi tôi nói tất cả những gì chứa đựng trong bản thân nó cái gợi dậy trong trí tuệ
của tôi ý niệm những tương quan, hoặc tất cả những gì gợi dậy ý niệm ấy, thì cần
phải phân biệt rõ các hình dạng có trong những đối tượng ấy với khái niệm mà tôi
có về chúng. Trí tuệ của tôi không đưa gì vào trong các sự vật mà cũng chẳng
tước của chúng cái gì. Tôi có suy nghĩ hay không suy nghĩ gì hết về mặt tiền của
Louvre; thì các bộ phận tạo nên mặt tiền ấy vẫn có y nguyên hình dạng này hình
dạng nọ, và được bố trí thế này thế nọ giữa chúng với nhau, dù ở đấy có nhiều
người hay chẳng có ai, cái mặt tiền ấy không vì thế mà kém đẹp, nhưng chỉ đối
với những ai có cơ cấu thể chất và tinh thần như chúng ta; bởi lẽ đối với những
người khác, cái mặt tiền ấy có thể chẳng đẹp mà cũng chẳng xấu, hoặc thậm chí
là xấu. Từ đó suy ra tuy chẳng có cái đẹp tuyệt đối, nhưng có hai loại đẹp đối với
chúng ta, một cái đẹp thực tế (beau réel) và một cái đẹp được nhận thấy (beau
aperçu).
Khi tôi bảo, tất cả những gì gợi dậy trong chúng ta ý niệm những tương quan, tôi
không muốn nói rằng, để gọi một thực thể là đẹp, cần phải đánh giá ở thực thể ấy
có loại những tương quan nào; tôi không đòi hỏi người đang xem một công trình
kiến trúc phải có khả năng biết chắc chắn điều mà ngay kiến trúc sư có thể không
biết, là bộ phận này so với bộ phận kia là bao nhiêu trên bao nhiêu, hoặc người
nghe một bản nhạc đôi khi phải biết rõ hơn chính nhạc sĩ, âm thanh này tương
quan với âm thanh kia là hai trên bốn hay bốn trên năm. Chỉ cần người ấy nhận ra
và cảm thấy rằng các bộ phận của công trình kiến trúc ấy, và các âm thanh của
bản nhạc ấy có những tương quan, hoặc giữa chúng với nhau, hoặc với các đối
tượng khác. Chính là do sự không xác định của những tương quan kia do sự dễ
dàng nắm bắt chúng và niềm hứng thú khi tiếp nhận chúng, mà người ta tưởng
rằng cái đẹp là chuyện của tình cảm hơn là của lý trí. Tôi dám quả quyết rằng mỗi
khi chúng ta biết được một nguyên tắc ngay từ tuổi ấu thơ, và chúng ta quen áp
dụng một cách dễ dàng và đột nhiên vào các đối tượng ở bên ngoài chúng ta,
