Con người sinh ra để suy tư về tự thân (L’homme est né pour penser de lui-
même)
Lý luận, đồng ý, nhưng phải trên các sự kiện thực tế. Tính chất của sự quan sát nó
đặc thù hoá những đối vật cũng quan trọng không kém phẩm chất của lý luận nó
tổng quát hoá chúng. Tham vọng "cách vật trí tri" (l’ambition de chercher et de
trouver) song hành với tham vọng trình bày rõ ràng và truyền bá cách nào cho
người ta hiểu. Vai trò người khai sáng đặt ra cho triết gia - nhà thông thái phải
làm người chuyển cầu (l’intercesseur) giữa kiến thức vừa mới thủ đắc và dân
chúng được đưa đến chỗ suy nghĩ mà không cần người giám hộ.
Chính là về thiên nhiên mà tôi sắp bàn đến đây. Tôi sẽ để cho tư tưởng nối tiếp
tuôn ra qua ngòi bút, trong chính thứ tự theo đó những đối vật hiện ra theo dòng
suy nghĩ của tôi bởi vì như thế chúng lại càng biểu thị tốt hơn những vận động và
nhịp đi của tinh thần tôi. Đó sẽ hoặc là những tia nhìn tổng quát về nghệ thuật
thực nghiệm (1), hoặc những tia nhìn đặc thù về một hiện tượng nó có vẻ choán
lấy tâm trí mọi triết gia và chia họ ra làm hai loại. Một loại là những kẻ có quá
nhiều ý tưởng mà lại chẳng có công cụ nào. Lợi ích của chân lý sẽ đòi hỏi rằng
những kẻ suy tư cuối cùng hãy hạ cố liên kết với những người hành động, để cho
người tư biện (2) không phải nhọc công động đậy, còn người hành động (3) thì có
một mục đích trong vô vàn những cử động của mình; để cho mọi cố gắng của
chúng ta hợp nhất lại và được điều phối chống lại sức đề kháng của thiên nhiên;
và rằng trong liên minh triết học này, mỗi người đảm nhận vai trò phù hợp với
mình…
Những sự kiện, dầu chúng thuộc về bản chất nào, cũng là tài sản thực sự của triết
gia. Nhưng một trong những định kiến của triết học thuần lý, đó là kẻ nào không
biết đến những đồng écus (ê-qui) của mình thì không hề giàu hơn kẻ chỉ có mỗi
một đồng écu. Tiếc thay, triết học thuần lý lại quan tâm nhiều hơn đến việc xâu
chuỗi những sự kiện mà nó có sẵn hơn là đi thu thập những sự kiện mới…
Tỏ lộ những sự kiện và những ý tưởng đúng thôi chưa đủ, mà sự tỏ lộ này còn
phải toàn diện và rõ ràng. Có một thứ bóng tối mà người ta có thể định nghĩa là
sự cảm nhiễm của những bậc thầy lớn (l’affectation des grands maỵtres). Đó là
một tấm màn mà họ thích rủ xuống giữa dân chúng và thiên nhiên. nếu không vì
