chim đại bàng… Rồi từ con sâu cái kiến cho đến phân tử sống khả giác, nguyên
nhân của tất cả… Không có một điểm nào trong toàn bộ thiên nhiên lại không
đau khổ hay không vui sướng (6).
Denis DIDEROT, Giấc mơ của d’Alembert.
1. Như vậy không có bất liên tục, cũng không có tính cố định của các loài.
2. Xâu chuỗi những hữu thể không bị đứt đoạn bởi sự đa tạp của các hình thức.
3. Mọi ý tưởng về hữu thể cố định và bất biến.
4. Archytas de Tarente (thế kỷ thứ tư trước CN) nhà toán học và thiên văn học
thuộc trường phái Pythagore.
5. Tổ chức theo những chủng loại.
6. Giả thuyết về cảm tính phổ quát.
PHẢN BÁC TÁC PHẨM CỦA HELVÉTIUS MANG TỰA ĐỀ CON NGƯỜI
Dự tính của Helvétius dựng lên một lối giải thích duy vật về con người để chống
lại các nền triết học truyền thống, giành được sự ưu ái của Diderot. Nhưng ông
trách quan niệm cơ giới của Helvétius: một mẫu người kiểu đó, được nhào nặn
bởi thiên nhiên, được huấn luyện qua thói quen, được dẫn dắt bởi quyền lợi, sẽ
chỉ là một người máy (un automate). Diderot, ý thức về những điểm non yếu của
các khoa học ở thời đại mình, biết rõ tính đặc thù cá nhân, ưu tư về tự do và tính
đạo đức, không thừa nhận những gì xoá đi tính đa phức của sự sống. Chủ nghĩa
duy vật của ông không phải là một câu trả lời khép kín, mà là một trục xoay cho
những nghiên cứu (axe de recherches).
Không thể có bạo chúa tốt (Jl n’y a pas de bon tyran)
Ngay dù sáng suốt, khôn ngoan, có đức độ đi nữa thì một chính thể độc tài vẫn
luôn luôn là xấu bởi vì nó mang tính tuỳ tiện, võ đoán. Sự thịnh vượng không
mua được tự do. Hạnh phúc, dầu cần thiết đến đâu, nhưng nếu đó là một thứ hạnh
phúc được ban phát, thì cũng chỉ là một hình thức nô lệ trá hình. Nó giết chết tinh
