và có suy nghĩ, chỉ có thể cảm thấy và suy nghĩ nhằm khám phá được cái gì mà
anh ta phải làm cho chính mình và làm cho những người khác. Tôi cảm thấy và
người khác cũng cảm thấy giống như tôi; đây chính là nền tảng của mọi luân lý.
Chúng ta có thể phán đoán về tính chất tốt đẹp của một hệ thống luân lý, chỉ là sự
hoà hợp của chính nó với bản chất của con người. Bởi vì sự so sánh này mà
chúng ta có quyền vứt bỏ nó đi, nếu nó đi ngược lại với sự an sinh của chủng loài
chúng ta. Bất cứ người nào đã từng có sự suy nghĩ nghiêm túc về tôn giáo và đạo
lý siêu nghiệm của nó, bất cứ người nào đã từng cẩn thận cân nhắc giữa những lợi
ích và những bất lợi của họ, sẽ hoàn toàn bị thuyết phục rằng cả hai điều đó là có
hại cho họ, cho những lợi ích của con người, hay là trực tiếp chống lại chính bản
chất của nó…
Điều đó vẫn khẳng định rằng giáo điều về một đời sống khác thực sự có tầm quan
trọng tối hậu đối với sự an sinh và hạnh phúc của những xã hội; rằng nếu không
có nó thì người ta sẽ từ bỏ các động cơ làm điều thiện. Cái gì cần có chính là
những sự sợ hãi và những chuyện ngụ ngôn, để làm cho mọi người có lý trí có thể
cảm thấy được là mình cần phải luôn hành xử như thế nào trên cõi đời này? Có
phải chăng mọi người đều nhận thấy được rằng mình sẽ có một lợi ích lớn nhất,
trong sự chào đón, sự tán thành, sự thích thú, và sự lương hảo của những tồn tại
chung quanh mình; và trong sự tiết chế đối với mọi điều gì mà xã hội có thể sẽ
kiểm soát, khinh thị, và tẩy chay? Tuy nhiên cho dù không có sự thích thú nào, thì
một cuộc chuyện trò, một sự viếng thăm, cũng chẳng có gì là thích thú để hành
động một cách trơ tráo về phần mình, cùng tự bằng lòng với chính mình, cũng
như với những người khác? Nếu đời sống chỉ là một sự việc thoáng qua, chúng ta
hãy cứ cố gắng làm sao cho nó được dễ dàng thoải mái; điều gì chúng ta không
muốn hành động, thì chúng ta cũng không thể yêu cầu đối với những người bạn
đồng hành của chúng ta.
Tôn giáo, vì bị bận rộn bởi những giấc mơ buồn bã của nó, nên xem con người
chỉ như một đoàn hành hương trên mặt đất; và do thế mà giả định rằng để cho
cuộc hành trình đó được yên ổn hơn, con người phải từ chối sự đánh bạn, và phải
tự tách mình ra khỏi những lạc thú cùng những thú vui mà chúng vẫn luôn có thể
an ủi mình khi mệt mỏi và chán chường trong cuộc hành trình xuyên suốt qua
cuộc đời này. Một nhà triết học khắc kỷ và buồn bã, đôi khi vẫn mang đến cho
