hiểm, thì ít khi lại rơi vào trong số đông con người nào mà họ luôn ưa thích giá trị
cộng đồng cùng với chính họ, nhằm nghiên cứu và tìm ra được những nguyên lý
của các sự vật. Đam mê mạnh mẽ nhất của một con người như thế, sẽ là sự hiểu
biết về chân lý, và tham vọng của anh ta, chính là việc truyền dạy nó cho những
người khác. Triết học đích thực chính là sự bồi dưỡng về cả hai mặt tinh thần và
con tim. Đối với tính cốt lõi của luân lý, đạo đức, và sự lương hảo, thì đâu phải là
anh ta chẳng đã từng suy nghĩ và lý luận một cách hiển nhiên về một sự ưu điểm
vượt lên trên chính anh ta, là con người biết biến nó thành một nguyên lý của lý
trí.
D’HOLBACH, Hệ thống thiên nhiên.
Suy tư và viết có lợi ích phổ quát và ảnh hưởng tuy chậm mà chắc (Penser et
écrine ont une utilité universelle et une influence lente mais sre)
Chân lý không thể thuyết phục những kẻ manh tâm, cũng không thuyết phục
được những kẻ mà giới tăng lữ dìm trong dốt nát và thành kiến. Dầu vô hại,
nhưng chủ nghĩa vô thần vẫn không thể phổ cập trong quảng đại quần chúng.
Triệt để cấp tiến trong triết học, song d’Holbach lại ít cấp tiến hơn nhiều về chính
trị. Ông không tính đến một cuộc cách mạng chính trị, hay tuyên truyền triết lý.
Chỉ có sự truyền thông kiên trì những Ánh sáng mới có thể cách tân phong hoá
trên trường kỳ lịch sử. Không gì ngăn chận nổi công trình giáo dục chậm mà chắc
này.
Chủ nghĩa vô thần cũng giống như triết học và mọi khoa học uyên thâm và trừu
tượng, không dành cho những con người tầm thường (1), và ngay cả đối với đại
đa số quần chúng (2). Trong mọi quốc gia đông dân và văn minh luôn có những
con người mà nhân duyên đặt họ vào tầm mức để suy tư, nghiên cứu và khám phá
ra những điều hữu ích mà sớm hay muộn sẽ lan rộng và đem lại kết quả, khi
những khám phá đó đã được xét là đúng và có lợi. Nhà hình học, nhà cơ học, nhà
hoá học, y sĩ, pháp gia và ngay cả người thợ thủ công làm việc trong văn phòng
hay nơi cơ xưởng để tìm tòi những phương tiện phục vụ xã hội, mỗi người trong
phạm vi của mình (3); tuy nhiên không có một khoa học hay nghề nghiệp nào mà
họ bận tâm lại được người bình thường biết tới dầu người bình thường không hề
bỏ lỡ cơ hội để lợi dụng và gặt hái những thành quả từ những công trình mà họ
