3. Bản năng như là quy luật tự nhiên.
4. Ảnh hưởng của Condillac (thuyết chủ cảm giác)
5. Chẳng hạn như Montaigne.
6. Đó là tự do chọn lựa (le libre arbitre).
7. Do vậy mà con người không có bản năng.
Lòng thương xót, quà tặng của thiên nhiên (La pitié, don de la nature)
Rời xa truyền thống duy lý vốn-từ thời Cicéron, đặt nền tảng của luật tự nhiên
trên lý trí, Rousseau cho phái sinh tự nhiên pháp - nghĩa là thứ pháp quyền có
trước việc thành lập các xã hội - từ hai tình cảm đều bẩm sinh nhưng trái nghịch
nhau: tính vị kỷ và lòng thương xót. Tình cảm sau dần dần bị bóp nghẹt bởi
những đam mê được phát triển trong cuộc sống xã hội, đặc biệt là tính tự ái
(l’amour-propre) là cái thói say đắm chính mình (infatuation de soi) mà Rousseau
phân biệt tỉ mỉ với tình yêu bản thân (l’amour de soi) đối với việc tự bảo tồn. Tuy
nhiên luôn luôn vẫn còn lưu lại một vài vết tích của lòng thương xót dưới hình
thức phù phiếm và thoáng qua của những giọt lệ nhỏ ra bởi những "cô nàng mau
nước mắt" dễ mềm lòng khi chứng kiến những nỗi đời bất hạnh tưởng tượng
(tham chiếu Thư gửi d’Alembert về mục từ "Genève").
Mandeville (1) đã cảm nhận rất đúng rằng với tất cả nền đạo đức của mình, con
người vẫn chỉ là những quái vật, nếu như thiên nhiên đã không cho họ lòng
thương xót để làm điểm tựa cho lý trí: nhưng ông đã không thấy rằng mọi đức
hạnh xã hội mà ông muốn giành lấy cho con người đều xuất diễn từ chỉ phẩm
chất này. Thực vậy, lòng đại lượng, đức khoan hồng, lòng nhân đạo là gì, nếu
không phải là lòng thương xót dành cho người yếu đuối, kẻ tội phạm hay cho loài
người nói chung? Lòng tử tế ân cần và cả tình bằng hữu nữa, xét cho kỹ, cũng là
những sản phẩm của một lòng thương xót thường có, gắn với một đối tượng đặc
thù: bởi vì mong muốn rằng ai đó không phải đau khổ, thì là cái gì khác hơn rằng
mong muốn cho người ấy được sung sướng? Khi đúng là lòng trắc ẩn chỉ là một
tình cảm nó đặt chúng ta vào địa vị của người đang đau khổ, một tình cảm tối tăm
nhưng mạnh mẽ trong con người hoang dã, còn trong con người xã hội thì tình
