"Sức mạnh không tạo thành quyền" (Force ne fait pas droit)
Chương này ngắn nhưng rất quan trọng nhằm phản bác mọi học thuyết, từ
Thượng cổ (Thrasymaque và Calliclès qua Platon), muốn đặt nền tảng pháp
quyền trên sức mạnh. Giản ước nhưng súc tích, đây là một chương rất khó đọc.
Nó được tổ chức chung quanh một dãy những đối luận nhằm chứng tỏ sự cách
biệt triệt để giữa pháp quyền và sức mạnh (giữa quyền và lực), từ đó toát ra một ý
tưởng rất quan trọng đối với quan niệm hiện đại về quyền, đặc biệt là nơi Kant và
Hegel, đó là quyền có một tương quan cốt yếu đối với một ý chí mà nó bó buộc.
Vậy là ở đây bản chất tâm linh của quyền* được khẳng định. Sự đoạn tuyệt với
nguyên cả một truyền thống về quyền tự nhiên mà người ta còn tìm thấy nơi
Spinoza - người vẫn nghĩ quyền với lực là một - đã hoàn thành nơi đây.
* Nguyên văn: la nature spirituelle du droit, ý nói tính đạo đức của nó (sa
moralité)
Người ta sinh ra trong tự do, nhưng rồi đâu đâu con người cũng sống trong xiềng
xích. Có kẻ tưởng mình là ông chủ, mà thật ra còn nô lệ hơn cả tôi tớ của họ. Sự
chuyển hoá được thực hiện như thế nào? Tôi không biết. Cái gì đã làm cho sự
chuyển hoá đó trở thành chính thức? Tôi tin rằng câu hỏi này có thể giải đáp
được.
Nếu tôi chỉ xem xét về lực và hệ quả của lực thì tôi sẽ nói rằng: Khi nhân dân bị
cưỡng bức mà lại biết phục tùng, họ làm thế là phải; nhưng nếu có thể hất cái ách
áp bức đó thì còn hay hơn nữa; vì thế là họ giành lại tự do mà họ vốn có quyền
được hưởng, có quyền giành lại và không ai được tước đoạt tự do của họ.
Trật tự xã hội là một thứ quyền thiêng liêng làm nền tảng cho mọi thứ quyền
khác. Nhưng trật tự xã hội không phải tự nhiên mà có, nó được xác lập trên cơ sở
những công ước. Vậy phải tìm hiểu công ước đó là gì? Trước khi tìm đến chỗ
hiểu tôi phải xác định cái mà tôi vừa mới nêu ra.
Kẻ mạnh không phải lúc nào cũng đủ mạnh để mãi mãi làm người thống trị, nếu
như hắn ta không chuyển lực thành quyền và chuyển sự phục tùng thành nghĩa
vụ. Do đó mà có cái quyền của kẻ mạnh, một thứ quyền lực trớ trêu được thiết lập
