thường người ta vẫn lừa dối dân, đó là lúc dường như người ta mong muốn điều
xấu. (1)
Cũng thường khi có sự khác nhau giữa ý chí của mọi người và ý chí chung. Ý chí
chung chỉ tính đến lợi ích chung, ý chí của mọi người lại nhìn vào lợi ích riêng và
chỉ là tổng số những ý chí riêng lẻ. Nếu trừ đi những ý chí riêng lẻ xung khắc
nhau quá quắt (2) thì số dư sẽ là ý chí chung.
Nếu dân chúng được thông tin một cách đầy đủ, khi họ luận giải vấn đề, dù cho là
không ai trao đổi riêng với ai, thì qua rất nhiều sự khác biệt nhỏ, cuộc luận giải
vẫn cứ dẫn tới ý chí chung, kết quả sẽ luôn luôn tốt đẹp. Nhưng khi có những âm
mưu, những nhóm nhỏ dựa dẫm vào tập thể lớn, thì ý chí chung của mỗi nhóm lẻ
chỉ là ý chí riêng đối với cả quốc gia; lúc đó không thể nói rằng mỗi người là một
cử tri, mà phải nói mỗi nhóm nhỏ là một cử tri, và kết quả sẽ ít gần với ý chí
chung hơn. Cuối cùng, khi một nhóm nào to phình lên trùm lợp tất cả các nhóm
khác, ta sẽ không có được tổng số của nhiều sự khác biệt nhỏ, mà chỉ có một sự
khác biệt duy nhất, lúc đó sẽ không còn ý chí chung nữa, và ý kiến quyết định chỉ
là ý kiến riêng.
Muốn cho ý chí chung được bày tỏ rõ rệt thì trong một Nhà nước không nên có
các phe nhóm riêng, để cho mỗi công dân được quan niệm theo ý họ. Đó là thể
chế tuyệt vời duy nhất của Lycurgue (3) vĩ đại. Ví như có những phe nhóm riêng
lẻ thì nên nâng số lượng các nhóm lên, và ngăn tránh sự không đồng đều giữa các
phe nhóm, như Solon (4), Numa (5), Servius (6) đã từng làm. Đó là cách đề
phòng tốt nhất, để bảo đảm ý chí chung được soi sáng và dân chúng không bị lầm
lẫn.
Jean Jacques ROUSSEAU, Về khế ước xã hội, Q.II, ch.3.
1. Giống như nơi Socrate, điều ác xấu là một nhầm lẫn, chứ không phải là đối
tượng thực hiện thực sự của ý chí của người cầm quyền.
2. Hầu tước d’Argenson nói: Mỗi lợi ích có nguyên tắc riêng của nó. Hai lợi ích
riêng hoà hợp được với nhau là do nó đối lập với lợi ích của người thứ ba. Có thể
nói thêm rằng sự ăn ý của tất cả tạo thành cái đối lập với ý chí của mỗi người.
Nếu không có tí gì là lợi ích khác biệt nhau, người ta sẽ nhìn ra ngay lợi ích
