Khi toàn dân quy định một điều gì cho toàn dân thì họ chỉ xem xét đến toàn thể;
nếu hình thành mối quan hệ thì phải là quan hệ giữa toàn thể trên một cách nhìn
này với toàn thể trên một cách nhìn khác; cái toàn thể không hề bị chia tách ra.
Như vậy chất liệu để xây dựng là chất liệu chung; cũng như ý chí xây dựng là ý
chí chung. Cái đó tôi gọi là luật.
Khi tôi nói luật bao giờ cũng là tổng quát chung cho mọi người, tôi hiểu rằng luật
coi tất cả thần dân là một cơ thể, và các hành động như là trừu tượng, không bao
giờ coi con người như một cá nhân cũng không xét đến một hành động riêng lẻ.
Luật có thể quy định rằng sẽ có một số đặc quyền, nhưng không nói rõ đặc quyền
cho một cá nhân cụ thể nào. Luật cũng có thể chia công dân làm nhiều hạng,
nhưng không chỉ định cụ thể người nọ người kia là thuộc hạng này hay hạng
khác. Luật có thể quy định việc thành lập chính phủ và hệ thống cấp bậc, nhưng
không cử ra một ông vua hay chỉ ra một gia tộc nào là hoàng gia. Tóm lại mọi
chức năng liên quan đến đối tượng cá nhân không phải là chức năng của quyền
lập pháp.
Trên tư tưởng này ta sẽ thấy rằng không nên hỏi ai là người làm ra luật, vì luật là
những điều khoản của ý chí chung. Cũng không nên hỏi vị nguyên thủ có đứng
trên luật hay không, vì ông ta cũng chỉ là một thành viên của Nhà nước. Cũng
không nên hỏi luật có thể nào bất công chăng, vì không ai lại bất công với chính
bản thân mình. Cũng không nên hỏi ta được tự do và phải tuân theo luật như thế
nào, vì luật chỉ là ghi lại ý chí của ta mà thôi (1).
Ta cũng thấy rằng luật lệ thống nhất cái tổng thể của ý chí với tổng thể của đối
tượng. cái mà một người, vô luận chức tước gì, ra lệnh cho một cá nhân làm,
không phải là luật. Ngay cái mà cơ quan quyền lực tối cao ra lệnh cho một đối
tượng cá nhân cũng không phải là luật, mà chỉ là một sắc lệnh. Nó không phải là
việc của cơ quan tối cao mà của cá nhân pháp quan.
Vậy nước cộng hoà là tất cả những nước nào do luật trị vì, bất kể trị vì dưới hình
thức nào. Luật trị vì tức là lợi ích chung trị vì. Cái chung là một cái gì đó khá
quan trọng. Tất cả những chính phủ chính đáng đều là chính phủ cộng hoà (2).
Sau đây tôi sẽ giải thích chính phủ là gì.
