quốc gia. Ở một số nước, người ta gọi lớp đại biểu dân chúng là "đệ tam giai cấp"
(le tiers état). Như vậy lợi ích riêng tư của hai giai cấp (3) được đặt lên hàng đầu
và hàng hai, lợi ích công cộng bị đẩy xuống hàng thứ ba.
Chủ quyền tối cao của toàn dân là không thể dùng người đại diện được, do đó nó
cũng không thể bị chuyển nhượng; nó nằm ngay trong ý chí của toàn dân, là ý chí
chung thì không ai nói thay được. Nó là thế này, hay là thế khác chứ không thể ở
dạng trung gian được. Nó là thế này, hay là thế khác chứ không là người thay mặt
nhân dân được; họ chỉ có thể là những uỷ viên chấp hành chứ không thể thay mặt
nhân dân để kết luận một vấn đề gì dứt khoát. Mọi đạo luật mà dân chúng chưa
trực tiếp thông qua đều vô giá trị, không thể gọi là luật được.
Nhân dân Anh tưởng mình là tự do; thật ra họ lầm to. Họ chỉ tự do trong khi đi
bầu các đại biểu nghị viện mà thôi; bầu xong đại biểu họ trở lại là nô lệ, không
còn là cái thá gì nữa. Trong những ngày tự do ngắn ngủi đó, cái cách họ sử dụng
quyền tự do thật đáng để họ phải mất tự do sau đó (4).
Tư tưởng "đại biểu" là tư tưởng hiện đại, nó nảy sinh từ chính phủ phong kiến,
một thứ chính phủ bất công, mơ hồ, trong đó tính cách con người bị thoái hoá,
danh hiệu con người bị xỉ vả.
Trong các nền cộng hoà cổ xưa, ngay chế độ quý tộc cũng thế, không bao giờ
nhân dân phải dùng đại biểu, người ta không hề biết đến cái từ ngữ "đại biểu" ấy.
Ở La Mã, các hộ dân quan được coi trọng một cách thiêng liêng. Không ai nghĩ
rằng họ dám xâm phạm chức năng của dân chúng. Ngay trong đám đông ít người
có thể nhận mặt họ, họ cũng không bao giờ dám bỏ qua một cuộc biểu quyết toàn
dân. Chỉ đến thời anh em Gracques (5) người ta mới phê phán các hộ dân quan.
Thời ấy dân chúng thường huyên náo, gây lúng túng cho các hộ dân quan, có khi
một số công dân leo lên cả mái nhà để bỏ phiếu cho bằng được.
Ở đâu luật pháp và tự do được đặt lên trên hết thì ở đấy không gặp trở ngại gì,
mọi việc đều diễn ra đúng mức. Ở những nơi này, nhân dân có thể để cho các võ
quan cận vệ làm những việc mà hộ dân quan không dám làm, vì dân chúng không
sợ rằng các võ quan đó sẽ đại diện họ.
