tội giết con ông để ngăn cản đứa con ấy bỏ tôn giáo. Ông bị kết án tử hình năm
1762 do phán quyết của Nghị viện. Ông được phục quyền năm 1765, sau các lời
biện hộ thống thiết của Voltaire.
4. Catilina (Lucius Sergius): nhà quý tộc cổ La Mã (109-62 trước Công nguyên).
Vì âm mưu chống lại Nghị viện La Mã bị Cicéron phát giác, năm 63, ông mất ở
Pistola.
5. Phổ quát tính của đạo đức (Universalité de la morale).
6. Những châm ngôn xấu mà thói ích kỷ và lòng tự ái xướng lên và xúi giục
chúng ta làm theo.
7. Hạ thấp lý tính thuần lý thuyết trước lý tính thực tiễn.
Đoạn văn: "Lương tâm! Lương tâm! … lý trí không nguyên tắc" tuy ngắn nhưng
là thiên tuyệt bút xuất thần của Rousseau được hàng bao thế hệ người đọc vô
cùng cảm kích và ngưỡng mộ. Bản thân người dịch thuở nhỏ đi học gặp đoạn văn
này liền mê đắm ngay và học thuộc làu làu! Và về sau trên đường đời, mỗi khi
gặp những cảnh ngộ gay cấn, khó xử -mà người Pháp gọi là "les cas de
conscience" (tình huống thử thách lương tâm) thì hay lẩm nhẩm đọc lại đoạn văn
này, như một "pháp bảo"soi sáng hành động của mình.
Tiện đây, tôi xin mạn phép trích ghi lại đoạn văn bất hủ này để quý bạn đọc
thưởng thức trọn vẹn trong nguyên tác:
Conscience! Conscience! instinct divin, immortelle et céleste voix; guide assuré
d’un être ignorant et borné, mais intelligent et libre; juge infaillible du bien et du
mal, qui rends l’homme semblable à Dieu, c’est toi qui fais l’excellence de sa
nature et la moralité de ses actions; sans toi je ne sens rien en moi qui m’élève au-
dessus des bêtes, que le triste privilège de m’égarer d’erreurs en erreurs à l’aide
d’un entendement sans règle et d’une raison sans principe.
Jean Jacques ROUSSEAU, Émile, Livre IV.
NHỮNG MƠ MỘNG CỦA NGƯỜI DẠO CHƠI CÔ ĐỘ
