4. Ở đây là hoạt động nghề nghiệp.
NĂM LUẬN VĂN VỀ QUỐC DÂN GIÁO DỤC (Cing mémoires sur
l’Instruction publique)
Năm luận văn này nhằm hậu thuẫn cho việc trình Quốc ước nghị hội một dự lệnh
(project de décret) về tổ chức tổng quát của việc giáo dục quốc dân nhưng vì tình
trạng chiến tranh nên không thi hành. Chúng là cơ hội để suy nghĩ về vai trò
chính trị và xã hội của giáo dục. Jean Jaurès, lãnh tụ đảng Xã hội Pháp những
thập niên đầu của thế kỷ hai mươi đã phát biểu: "Một cách lặng lẽ, tư tưởng lớn
của Condorcet sẽ mở ra tương lai".
Sự hoàn thiện nhân loại và việc truyền bá Ánh sáng (Perfectionement du genre
humain et diffusion des lumières)
Việc truyền bá kiến thức qua các thế hệ là điều cần thiết cho tiến bộ của loài
người. Chính như thế mà nhân loại trở thành một loài, một phổ quát thể thực sự
nhờ văn hoá. Việc truyền bá này đòi hỏi những phương pháp tổng hợp để rút
ngắn thời gian (ảnh hưởng của lý thuyết ký hiệu theo Condillac).
Người ta không nên nhìn cái khối lượng khổng lồ những chân lý tích luỹ được
bởi cả chuỗi dài của hàng bao thế kỷ như là một trở ngại cho quá trình hoàn thiện
vô hạn định này. Những phương pháp để giản quy chúng thành các chân lý tổng
quát, để sắp xếp chúng theo một hệ thống đơn giản, để thâu gọn sự diễn đạt
chúng bằng những công thức tinh giản hơn, cũng được hưởng những tiến bộ như
thế; và tinh thần con người càng khám phá ra nhiều chân lý thì nó lại càng có khả
năng duy trì chúng và phối hợp chúng ở số lượng lớn hơn (1).
Nếu quá trình hoàn thiện vô hạn này nơi chủng loại chúng ta là-như tôi tin thế-
một định luật tổng quát của thiên nhiên, con người không nên nhìn nhau như là
một hữu thể bị hạn chế trong một cuộc tồn sinh ngắn ngủi và cô lập, rồi sẽ tàn lụi
sau một chu kỳ chuyển đổi giữa hạnh phúc và bất hạnh cho chính mình, và một
chu kỳ chuyển đổi giữa thiện và ác cho những ai mà ngẫu nhiên đã đặt để ở gần y
ta; anh ta trở thành một phần chủ động của cái đại toàn thể (le grand tout) và kẻ
cộng tác vào một công trình hằng cửu (2). Trong một cuộc tồn sinh chỉ trong chốc
lát nơi một điểm nhỏ của không gian, con người vẫn có thể, bằng những công
