TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG TỪ KHỞI THỦY ĐẾN ĐƯƠNG ĐẠI - Trang 1218

tham, tìm cách chiếm một vị trí ưu thế giữa đồng loại mà anh ta bất đắc dĩ phải
chịu đựng, nhưng lại không thể bất cần hay phớt lờ. Lúc đó con người đã vượt
qua những bước đầu tiên, chúng dẫn dắt anh ta từ tình trạng thô lậu đến cuộc
sống có văn hoá mà nền tảng thực sự là giá trị xã hội của con người; chính lúc đó
mọi tài năng dần dần phát triển, mà thị hiếu được tạo thành, và sự tiến hoá hướng
đến minh trí được tiếp tục, bắt đầu xây dựng một hình thức tư duy có khả năng,
với thời gian, biến đổi năng hướng thô phác tự nhiên thành sự biện biệt đức lý với
những nguyên lý thực hành xác định. Bằng con đường này, một thoả thuận được
cưỡng đoạt một cách bệnh lý (un accord pathologiquement extorqué) (4) nhằm
thiết lập một xã hội, có thể chuyển hoá thành một toàn thể đức lý (un tout moral).
Không có những phẩm tính phi xã hội này - hẳn là không mấy cảm tình xét nơi
chính nó - cỗi nguồn của kháng lực mà mỗi người tất yếu sẽ phải đương đầu đối
với những kỳ vọng ích kỷ của mình, thì tất cả mọi tài năng sẽ phải nằm trong tình
trạng bị chôn vùi mãi mãi như những hạt mầm ngủ yên trong sỏi đá, giữa một
cuộc sống yên ả thanh bình của những mục đồng xứ Arcadie, trong sự hoà hợp,
sự thoả mãn và một tình yêu thương lẫn nhau hoàn toàn; con người lúc đó, hiển
nhiên như những con cừu mà họ đang thả cho gặm cỏ, sẽ không cho cuộc sống
giá trị nào hơn là giá trị bầy gia súc của họ có (về cuộc sống)họ sẽ không làm đầy
hư vô của sáng tạo với nhận định về cứu cánh mà nó tự đề xuất như là thiên nhiên
có lý tính. Vậy chúng ta hãy cám ơn thiên nhiên về cái tính khí thiếu thân thiện
đó, về tính phù phiếm đối địch nhau trong ganh tỵ, vì nỗi thèm khát chiếm hữu và
thống trị không bao giờ thoả (5). Không có những cái đó thì mọi năng hướng ưu
việt tự nhiên của nhân loại sẽ bị bóp nghẹt trong một giấc ngủ muôn đời. Con
người muốn sự hoà hợp, nhưng thiên nhiên biết rõ hơn nó cái gì là tốt cho chủng
loại của nó: thiên nhiên muốn sự bất hoà. Con người muốn sống tiện nghi và
thoải mái; nhưng thiên nhiên muốn nó bị bắt buộc phải thoát ra khỏi quán tính ù
lỳ và sự thoả mãn thụ động, phải lao vào công việc và trong lao nhọc để bù lại,
tìm được những phương tiện để tự giải phóng khỏi lao nhọc một cách khôn
ngoan. Những sức bật tự nhiên thúc giục con người đến chỗ đó, những cỗi nguồn
của tính phi xã hội và của kháng lực tổng quát, từ đó phóng vọt ra bao nhiêu là tai
họa, song đàng kkác chúng cũng gây nên một đà căng trương mới của các lực và
qua đó, một sự phát triển hoàn bị hơn của những năng hướng tự nhiên, hiển lộ rõ
sự điều lý của một Đấng sáng tạo khôn ngoan, chứ không phải bàn tay của một tà