Theo quí vị, thì những nguyên lý triết học của chúng tôi không thể đi vào đời
sống; những lý thuyết của chúng tôi, xét về phương diện chân lý, là không thể bác
bỏ, nhưng chúng không khả thi. Có lẽ quí vị chỉ phê phán chúng như thế với điều
kiện là mọi sự mãi đứng yên như hiện trạng, bởi nếu không thế thì khẳng quyết
của quí vị sẽ là quá táo tợn. Nhưng ai nói với quí vị rằng mọi sự cứ phải là mãi
mãi như thế! Ai đã thuê quí vị để vá víu vụng về, để đắp những mảnh mới vào
một cái áo cũ đã rách tả tơi?
Nhưng quí vị muốn nói rằng mọi sự đứng yên một chỗ; đó là lý do tại sao quí vị
kháng cự lại chúng tôi và tại sao quí vị la lên rằng những nguyên lý của chúng tôi
là bất khả thi. Thôi nào! Ít nhất là hãy tỏ ra thành thật, để đừng nói tránh trớ là:
Chúng tôi không thể thực thi những nguyên lý của các ông; mà cứ nói toạc ra là,
đúng như quí vị nghĩ: Chúng tôi không muốn thi hành chúng.
Những tiếng kêu chống lại tính bất khả của điều gì không làm vui lòng đẹp dạ quí
vị, thì chẳng phải hôm nay quí vị mới kêu lên lần đầu; thời nào mà quí vị lại
chẳng kêu réo inh ỏi mỗi khi có một con người dũng cảm và quả quyết đến giữa
quí vị và nói cho quí vị biết làm thế nào để xử lý công việc tốt hơn. Tuy nhiên,
bất chấp những tiếng kêu réo của quí vị, rất nhiều điều đã trở thành hiện thực,
trong khi mà quí vị ra sức chứng minh tính bất khả thi của chúng…
Rousseau, mà quí vị không chán mồm gọi là kẻ viễn mơ ngay vào lúc mà những
giấc mơ của ông đang được thực hiện dưới mắt quí vị, đã châm chước xử nhẹ cho
quí vị quá nhiều đấy, những kẻ tôn sùng kinh nghiệm! Đó là lỗi của ông ấy.
Người ta sẽ nói với quí vị theo cách khác hẳn cách ông nói với quí vị. Dưới mắt
quí vị, và tôi có thể nói thêm cho quí vị xấu hổ, nếu quí vị hãy còn chưa biết đến
điều đó, tinh thần nhân loại, được đánh thức bởi Rousseau đã hoàn thành một sự
nghiệp (1) mà có lẽ quí vị hẳn sẽ tuyên bố rằng, trong tất cả những điều bất khả
đó là điều "tối thậm bất khả!" nếu giả như quí vị may đâu mà lại có được khả
năng quan niệm nổi ý tưởng về điều đó: còn ông phải được đo bằng cái kích
thước vĩ đại kia. Trong khi mà quí vị còn lo vặt lông những từ ngữ trong Lời nói
đầu (2) - trong khi mà quí vị chẳng để ý thấy gì, chẳng cảm nhận được gì - trong
khi mà quí vị mặc quần áo nhố nhăng, giống như đắp vá vài ba mảnh rời từ bộ da
sư tử - trong khi mà với tất cả sự ngây thơ và giản dị, quí vị nghĩ là mình theo
những nguyên lý của nó, trong khi mà quí vị phạm những ngộ nhận thô thiển
