1832) ông quan sát, từ Bờ Đông nước Mỹ ở ven Đại Tây Dương cho đến miền
Viễn Tây bát ngát, nền dân chủ còn trong trạng thái thuần tuý, ở xứ sở này. Giống
như Montesquieu, ông tìm hiểu những nguyên nhân của cuộc tiến bộ không gì
cản được của xứ sở này trong thế giới hiện đại. Rồi sau đó, trong ba tác phẩm lớn
của ông - Về chế độ dân chủ ở Mỹ, quyển I, 1835; Về chế độ dân chủ ở Mỹ,
quyển II, 1840; Chế độ Cũ và Cách mạng, 1856 -, ông suy tư, trong khi vẫn dành
phần lớn đời mình cho công vụ, về những tương quan phức tạp giữa sự bình đẳng
dân chủ, cách mạng và tự do.
VỀ NỀN DÂN CHỦ Ở MỸ (De la démocratie en Amérique)
Được viết ra sau khi ông trở về từ Tân thế giới, Về chế độ dân chủ ở Mỹ, là công
trình chính yếu của Tocqueville mà tiến bộ của nền dân chủ lại "đổ đầy một thứ
khủng bố tôn giáo". Thực thế, trong mắt ông, chế độ này mang ba đặc tính: sự
bình đẳng hoá mọi điều kiện, chủ quyền của dân chúng, và sự thống trị của ý kiến
công chúng. Những điều này tạo ra nguy cơ cho cái mà nền dân chủ tưởng rằng
nó tuyên dương:tự do! Bên kia cuộc Cách mạng Pháp, khuynh hướng bình đẳng
hoá có những cội rễ xa xa nhưng mạnh mẽ cắm sâu trong chế độ Cũ. Sự lạm phát
dân chủ giống như một cuộc cách mạng không ngừng (une révolution sans fin) và
tự do sẽ chỉ được an toàn nếu một nền chính trị lập hiến biết kiềm chế những
nguy cơ phá hoại của nó.
Chủ nghĩa cá nhân trong những xứ dân chủ (l’individualisme dans les pays
démocratiques)
Tocqueville nhìn thấy ngọn trào dân chủ cuồn cuộn tiến lên, tràn ngập thế giới
Tây phương hiện đại. Sự bình đẳng hoá mọi điều kiện tạo ra một thứ san bằng
nhờ đó những đẳng cấp và những dị biệt của xã hội cũ được xoá đi. Hiện tượng
đó kéo theo quá trình nguyên tử hoá thế giới con người - nền dân chủ "bẻ gãy dây
xiềng và đặt mỗi khoen thành riêng rẽ - nó làm cho con người độc lập đối với
nhau. Sự phân ly này là chiến thắng của chủ nghĩa cá nhân vốn là đặc tính thấy rõ
nhất của các xã hội dân chủ hiện đại. Tocqueville phân biệt chủ nghĩa cá nhân với
tính vị kỷ ở đó ông thấy là một thói xấu, xưa như trái đất, đã, từ mọi thời, làm hư
hỏng một số người đến độ trở thành vô đạo đức"
