a. Maine de Biran lướt qua trực tiếp đến sự phủ định nền tảng đối với thuyết
chủ_bản thể của Descartes (le substantialisme cartésien).
b. đây Maine de Biran nói đến những "hạn từ đồng chất" (termes homogènes) để
nhấn mạnh rằng vấn đề không còn là, như nơi Descartes, hai bản thể dị chất như
tâm hồn và thể xác.
Phê bình Condillac
Condillac là nạn nhân của một ảo tưởng về tính đơn giản (l’illusion de
simplicité). Thật ra cảm giác không phải là đơn, mà là kép. Bao lâu mà bức tượng
chỉ là hương của đoá hồng, thì nó không tồn tại như là hữu thể tự quy và như vậy
nó không thể cảm thụ. Sự kiện nguyên sơ bao hàm yếu tố đã cho (l’élément
donné) nhưng cũng có cả sự ý thức về yếu tố này.
Cảm giác như Condillac và Bonnet (1) đã cùng khảo sát khi họ muốn đi đến
nguồn gốc của tri thức, cảm giác đơn giản, thật ra chưa phải là một sự kiện. Bao
lâu mà bức tượng (2) được đồng hoá với biến hình hiện nay của nó, với một mùi
hương hoa hồng chẳng hạn, vì nó không có tồn tại cá nhân, không có bản ngã và
rằng chủ thể biết hoặc, theo giả thuyết có khả năng biết, không được phân biệt
với sự vật hay với đối tượng được biết, người ta chỉ có thể thấy trong điểm khởi
hành đầu tiên này cái khả năng chứ không phải sự kiện tri thức. Đối với khán giả,
hay người tạo ra giả thuyết, sự hiện diện của đoá hồng ở bên ngoài, và biến thái
của mùi hương trong hữu thể đang cảm thụ mà ông ta tưởng tượng, đúng là
những sự kiện có thực hay giả định; nhưng vấn đề ở đây không phải là cái gì
được khẳng định từ bức tượng bởi một kẻ phán đoán theo quan điểm bên ngoài,
vấn đề chỉ là nó là cái gì cho chính nó. Vậy mà, bao lâu nó là mùi hương đoá
hồng, và không là gì hơn, thì nó không hiện hữu cho chính nó, không có cơ sở nội
tại nào cho động từ hay cho hệ từ tôi là, bởi vì nếu có một nền tảng thực cho bức
tượng, có trước sự diễn tả về sự kiện này: Tôi là mùi hương hoa hồng, nó sẽ
không còn được đồng hoá với sự biến thái này mà cá nhân, kẻ nói với chính
mình: Tôi đang đau khổ, buồn rầu, khoẻ mạnh, đau yếu, kẻ ấy không tự đồng hoá
với những biến thái ngẫu hniên mà anh ta gắn vào mình (3), như là những sự kiện
tình huống trong đời mình, liên kết nhưng không đồng nhất với nó…
