VỀ TẬP QUÁN (De l’ habitude)
"Quyển sách nhỏ phi thường" này (lời Paul Ricoeur), một luận án tiến sĩ triết học
có 35 trang, khải lộ cho chúng ta thấy trong tập quán, một phương pháp siêu hình
học hơn là một vấn đề tâm lý học. Việc phân tích tập quán có mục đích soi sáng
cho chúng ta trên cái gì khác hơn là chính nó: quyển sách này là một công trình
về triết học thiên nhiên. Vấn đề là giúp chúng ta trợ lực vào, nhờ khả năng tâm lý
này và bởi việc đi đến giới hạn, sự sáng tạo ra một thực thể không đạt tới được
bằng nội quan và mang lại cho chúng ta ánh sáng trên chỗ thâm sâu của mọi vật.
Từ tập quán đến nhân cách (De l’habittude à la personnalité)
Trong luận án về tập quán, Ravaisson cố gắng khám phá, trong cái hiện tượng
tâm lý chủ chốt này, bản chất của sự sống. Vậy là ông phải, trước tiên, chứng
mình rằng hiện tượng đó chỉ riêng thuộc về lãnh vực đời sống, như Aristote từng
nghĩ như thế, chứ không phải về vũ trụ vật chất và cơ học.
Một sinh vật tạo thành một đơn vị thực sự, không thể được cắt nghĩa chỉ bằng
tính ngẫu phát thuần tuý, bằng yếu tính vô định. Nó phải có một trung tâm, một
nguyên lý tinh thần chủ động, mà truyền thống gọi là linh hồn. Từ đó đưa đến
hữu thể có ý thức và hành động.
Chính là với cố gắng, như Maine de Biran mô tả, mà ý thức rõ ràng về nhân cách
sẽ hiện ra. Ý thức này tan biến trong đam mê, nơi nào mà chủ thể không phân biệt
với chính nó, và cả trong hành động thuần tuý, nơi nào mà không còn kháng lực.
Vậy là ý thức rõ ràng về bản ngã ở nơi nào mà cố gắng được hoàn thành, nghĩa là
ở mức độ của tiếp xúc - điểm gặp gỡ giữa tác nhân và thụ nhân.
Vậy là chỉ có cái gì có thể trở thành tập quán mới có thể thay đổi; nhưng tất cả
những gì có thể thay đổi không phải chỉ vì thế mà có thể trở thành tập quán. Vật
thể thay đổi nơi chốn; nhưng dầu người ta có phí công ném một vật thể liên tục cả
trăm lần theo cùng một hướng, với cùng một tốc độ, cũng không vì thế mà vật thể
đó cảm nhiễm được một tập quán: nó vẫn luôn luôn là chính cái vật thể từ trước
đến giờ đối với sự vận động kia sau khi người ta đã in vận động đó vào nó cả
hàng trăm lần. Tập quán không chỉ bao hàm tính biến thiên; nó không chỉ bao
hàm bao hàm tính biến thiên thành vật gì tồn tục mà không thay đổi; nó giả thiết
