một sự thay đổi trong tư thế, trong tiềm thể, trong tính năng nội tại của cái gì mà
trong đó sự biến đổi diễn ra nhưng chính nó không biến đổi.
Để tạo thành một tồn tại thực sự, nơi mà tập quán có thể bén rễ, phải có một nhất
tính thực sự, vậy là phải có một cái gì - trong vô hạn tính của vật chất - tạo thành,
dưới hình thức này, hay hình thức khác, nhất tính, đồng nhất tính.
Trong một toàn thể đồng chất có lẽ có hữu thể, nhưng không có một hữu thể.
Trong mọi tổng hợp đồng chất, chỉ có một tồn tại có thể phân chia hay bội nhân
đến vô hạn, dưới ảnh hưởng của những lực tản mạn, ở đó sự kiện dường như lẫn
lộn với định luật, và định luật với nguyên nhân trong đồng hình tính của một tất
yếu tổng quát. Ở đó không hề có bản thể xác định và năng lượng cá nhân mà tiềm
thể tàng ẩn, và ở đó một tập quán có thể được thiết lập và duy trì.
Vậy là tập quán không thể có trong cái vương quốc phi trung gian và đồng chất
tính nó tạo nên giới vô cơ.*
Félix RAVAISSON, Về tập quán, t.10-12
* Câu này hơi tối, xin ghi lại nguyên văn để tham khảo: "L’habitude n’est donc
pas possible dans cet empire de l’immédiation et de l’homogénéité qui forme le
règne inorganique".
Fernand Turlot, người biên soạn phần này, giải thích như sau: Tập quán chỉ có thể
phát sinh nơi nào mà có khả tính cho một biến đổi lâu dài chứ không ở nơi nào
mà có bước chuyển trực tiếp từ tiềm thể đến hiển thể (tức là phi trung gian). Còn
nhất tính thực sự thì loại trừ tổng hợp đồng chất (synthèse homogène) nơi mà
những dị biệt của các thành phần tan biến trong toàn thể, và kêu gọi đến tổng hợp
dị chất (synthèse hétérogène) mới có thể tạo thành một sinh thể hữu cơ (un
organisme).
Tập quán thiên nhiên và tự do
Với sự sống, bắt đầu cá tính. Do đó tính cách chung của sự sống là ở giữa thế giới
nó lập một thế giới riêng biệt, duy nhất và bất phân ly. Những sự vật vô cơ,
những chất thể, đều bị bỏ mặc vô hạn và phải chịu trực tiếp các ảnh hưởng bên
