Thụ_nhận_tính giảm bớt, tự_phát_tính gia tăng. Đó là luật chung của hướng
chiều, của tập quán, mà sự liên tục hay tái diễn sự thay đổi có vẻ phát sinh ở mọi
sinh vật. Do đó, nếu đặc tính của bản tính, làm ra sự sống, là sự ưu thắng của
tự_phát_tính trên thụ_nhận_tính, thì tập quán không phải chỉ hàm ngụ bản tính
mà thôi; nó tự phát triển, theo chính hướng của bản tính; nó hướng về cùng một
chiều.
Ngay ở chính linh hồn, cũng như ở cái thế giới hạ đẳng của vận chuyển mà nó
làm sống động và không phải là nó, cũng được khám phá ra, như cái giới hạn mà
sự tiến bộ của tập quán đưa hoạt động xuống, tự_phát_tính vô tư của ước vọng,
vô_ngã_tính của thiên nhiên, và ở đây nữa, chính tự_phát_tính tự nhiên của ước
vọng nó là chính bản chất vừa đồng thời là nguồn suối và nguyên thuỷ của hoạt
động.
Sau hết, ngay cả ở phạm vi của trí tuệ thuần tuý và của lý trí trừu tượng, định luật
của tập quán cũng còn được thấy nữa, và bởi đó cả cái nguyên tố của định luật ấy
là tự_phát_tính tự nhiên… Cái trạng thái của bản tính ấy, mà tập quán đưa tư
tưởng vào, cũng như nó quy ý chí và vận động về đó chính là điều kiện và nguồn
gốc đầu tiên của mọi tư tưởng phân minh, cũng như của mọi ý muốn xuất phát và
mọi vận động hạn định.
Trong mọi sự tính cách tất yếu của bản tính là đường chỉ dọc trên ấy tự do được
dệt nên. Nhưng đó là những đường chỉ lưu chuyển và sống động, tất yếu tính của
ước vọng, của tình yêu và của ân sủng.
Félix RAVAISSON, Về tập quán.
