Từ triết học thiên nhiên đến triết học tình
yêu
(Passage de la philosophie de la nature à la philosophie de l’amour)
Thiên nhiên là chìa khoá giải thích vạn vật, nhưng nó không phải là nguyên lý tối
thượng của mọi tạo vật. Aristote, đã nhìn thấy chính xác rằng không phải trí tuệ,
cũng không phải ý chí huy động tiềm lực tâm hồn nơi con người, mà là ước vọng,
ước vọng về điều thiện và, tổng quát hơn, rằng mọi đời sống được giải thích bởi
ước vọng nó chuyển dịch mọi hữu thể hướng về Thượng đế. Chỉ có điều là ông
không thấy rằng chính Thượng đế mang lại tình yêu của Ngài cho họ, rằng
nguyên lý hoàn hảo nơi các hữu thể không nằm trong một Thượng đế chỉ là trí
thông minh thuần tuý, tư tưởng của tư tưởng, mà trong Thượng đế tình yêu của
Cơ đốc giáo. Có một thánh sủng rất ân cần chu đáo đi trước ý chí con người và
thêm sức cho con người quyết ý hướng về điều thiện.
Thế giới tinh thần là vương quốc ưu việt của tự do. Chính nó tự đề xuất cứu cánh,
tự chỉ huy và thực hiện hành động. Nhưng cũng như trong chuyển động, nếu như
chính ý chí đặt ra mục tiêu trong không gian, và xác định chiều hướng, song
không phải ý chí phản tư nó hoà âm phối khí từ trước sự sản xuất ra chuyển động,
và rằng sự chuyển động chỉ có thể ra khỏi cái nền của bản năng và dục vọng nơi ý
tưởng về thiên nhiên tự làm thành hữu thể và bản thể, cũng thế, trong thế giới tinh
thần, trí tuệ phân biệt cứu cánh và ý chí tự đề xuất cứu cánh cho mình, nhưng
không phải ý chí, không phải trí tuệ trừu tượng có thể lay động từ lúc đầu, từ
trong suối nguồn của chúng, những tiềm lực của tâm hồn để thúc giục chúng
hướng về điều thiện. Chính điều thiện, hay ít ra là ý tưởng về điều thiện, đã đi
xuống nơi những miền sâu đó, sản sinh ra và nâng tình yêu lên cao với mình. Ý
chí chỉ thực hiện hình thức của hành động; tự do không suy nghĩ (1) của Tình yêu
làm thành mọi bản thể từ đó, và tình yêu không còn phân biệt với sự chiêm
ngưỡng đối tượng mà nó yêu; đó là nền tảng và sự bắt đầu tất yếu, đó là tình trạng
tự nhiên, mà tất cả ý chí bao bọc và tiền giả định tính ngẫu phát nguyên thuỷ.
Thiên nhiên nằm cả trong ước muốn, ước muốn trong điều thiện lôi cuốn nó (2).
Như thế lời nói thâm trầm này của một nhà thần học sâu sắc đã được xác chứng:
