đều lần lượt trải qua ba trạng thái lý thuyết khác nhau: trạng thái thần học hay ảo
tượng; trạng thái siêu hình hay trừu tượng; trạng thái khoa học hay chủ nghiệm.
Nói cách khác, tinh thần con người, tự bản tính của nó, áp dụng lần lượt trong
mỗi việc sưu tầm ba phương pháp triết lý có tính cách khác nhau và hoàn toàn đối
lập nữa; trước hết là phương pháp thần học, rồi đến phương pháp siêu hình và sau
hết phương pháp chủ nghiệm. Do đó, có ba thứ triết lý hay hệ thống tổng quát các
khái niệm về toàn thể hiện tượng, loại trừ lẫn nhau; cái thứ nhất là khởi điểm tất
yếu của trí thức nhân tính ; cái thứ ba là trạng thái nhất định và hoàn tất của nó;
cái thứ hai chỉ có công dụng tiếp liên mà thôi.
Trong trạng thái thần học, tinh thần con người thiết yếu hướng việc sưu tầm về
bản tính nội tại của các hữu thể và các nguyên nhân tiên khởi và cứu cánh của
mọi hậu quả thấy được, nói tóm lại về những tri thức tuyệt đối, nên mới coi các
hiện tượng như được sản xuất do hoạt động trực tiếp và liên tục của những động
lực siêu nhiên, mà việc can thiệp vô quy tắc giải thích mọi sự dị thường bề ngoài
ở vũ trụ.
Trong trạng thái siêu hình, kỳ thực chỉ là một biến hình tổng quát đơn sơ của
trạng thái trên, các động lực siêu nhiên được thay thế bằng các lực lượng trừu
tượng, coi như những thực thể chân chính (trừu tượng nhân vị hoá), cố hữu ở các
hữu thể trần gian, và có thể tự mình gây ra tất cả các hiện tượng được quan sát,
mà muốn giải thích, chỉ cần gán cho mỗi hiện tượng một thực thể tương đương.
Sau hết, trong trạng thái chủ nghiệm, tinh thần con người biết rằng không thể tìm
được những ý niệm tuyệt đối, nên bỏ không tìm kiếm nguồn gốc và cứu cánh của
vũ trụ, không tìm biết các nguyên nhân thầm kín của các hiện tượng để chỉ còn do
sự áp dụng khéo sắp đặt của lý luận và quan sát chuyên cần khám phá ra những
định luật hữu hiệu của chúng, nghĩa là những tương quan bất di dịch của sự nối
tiếp và tương tự. Việc giải thích các sự kiện, khi ấy chung quy vào những điều
kiện thiết thực của nó, chỉ còn là mối liên quan thiết lập giữa các hiện tượng riêng
biệt với một ít sự kiện tổng quát, mà sự tiến bộ của khoa học có xu hướng giảm
số lần lần bớt đi.
Hệ thống thần học đã đạt tới bậc hoàn thiện tối cao nó có thể tới được, khi đem
ảnh hưởng quan phòng của một hữu thể duy nhất, thay vào vận dụng đa số của
