Xa hơn một chút trong đối thoại Phèdre, sau khi đã hồi niệm những tính chất của
diễn từ biện chứng Socrate đi đến chỗ phân biệt ba loại diễn từ: trước tiên là diễn
từ của nhà hùng biện, một bài viết chỉ có vẻ giống, tiếp đến là diễn từ của nhà văn
triết gia viết cho chính mình và cho những độc giả của ông ta và mô phỏng diễn
từ của chân lý; cuối cùng là diễn từ của chân lý do người thầy dạy thốt ra trong
cuộc đàm đạo biện chứng - Ba hình thức này tương ứng với khoa tu từ rỗng
tuếch, với các đối thoại và với lời giảng miệng mà học thuyết Platon kiến giải.
SOCRATE. - … Nếu Lysias (1) hay một người khác có lúc nào đó viết ra một tác
phẩm chính trị và với ý tưởng rằng trong tác phẩm mình có sự vững chắc ghê
gớm, thì chắc chắn ta có lý do để phê phán người viết đó. Bởi vì nếu thiếu, dầu ý
thức hay không ý thức, mọi ý niệm về công chính và bất công về thiện ác, là điều
thực sự không thể thoát khỏi sự phê phán nặng lời mà nó đáng phải bị, dầu cho nó
có được chung khẩu đồng từ tâng bốc ca tụng đi nữa!
PHÈDRE… Quả đúng như thế!
SOCRATE… Còn về người khác kia (3), kẻ cho rằng một diễn từ viết, dầu về đề
tài nào, cũng tất yếu chứa phần lớn thú tiêu khiển; đối với anh ta thì không một
diễn từ nào, dầu dùng đến thơ hay không cần lời thơ, mà đáng công để viết ra
hoặc đáng để đọc lên, theo kiểu các nhà thơ hát rong đọc thơ của họ (4), nếu như
không có sự kiểm tra tiên quyết và không có ý muốn giáo huấn (5) và rằng ở đó
sự thuyết phục là mục đích (6); đối với ai, trái lại, những thứ tốt nhất trong loại
này tạo nên nơi người nào biết, một phương tiện để hồi niệm (7), trong khi mà
những diễn từ vốn là chất liệu để giảng dạy (8) và được viết ra trong tâm hồn
luôn hướng về cái công chính, cái đẹp, cái thiện, là những điều duy nhất nơi đó
có sự hiển nhiên, sự hoàn hảo và đáng công chúng ta làm. Đó là diều mà, Phèdre
à, anh và tôi đều mong muốn làm!
PLATON, Phèdre
1. Nhà văn hùng biện mà Phèdre say mê ở đầu đối thoại này.
2. Lỏi phê phán nghiêm khắc đối với biện giả, kẻ viết ra những câu văn đẹp, nói
ra những lời hoa mỹ nhưng rỗng tuếch.
