Phê phán tôn giáo
Nền tảng của sự phê phán là con người tạo ra tôn giáo, tôn giáo không tạo ra con
người. Nói cách khác tôn giáo là tự ý thức và tự cảm nhận của con người, không
tìm được bản thân hay lại đánh mất mình. Nhưng con người (1) không là một hữu
thể trừu tượng sống bên ngoài thế giới. Con người là thế giới của con người, quốc
gia, xã hội. Quốc gia này, xã hội này sản sinh ra tôn giáo, một ý thức thế giới
nghịch đảo, vì chúng là một thế giới đảo ngược. Tôn giáo là ý thức chung về thế
giới đó, bản tóm tắt mang tính bách khoa, tính lô-gich của nó ở dạng phổ thông,
điểm danh dự (point d’honneur) về duy linh của nó, sự nhiệt tình, sự thưởng phạt
về đạo đức, sự hoàn thành trang trọng, niềm an ủi và sự biện minh phổ quát của
nó. Nó là sự thực hiện hoá không tưởng (la réalisation fantastique) về bản chất
con người vì bản chất của con người không có thực. Do đó cuộc đấu tranh chống
lại tôn giáo là cuộc chiến gián tiếp chống lại thế giới khác, mà tôn giáo là hương
vị tinh thần của nó.
Nỗi cùng cực tôn giáo một đàng là cách diễn đạt về nỗi cùng cực thực và đàng
khác là sự phản kháng chống lại nỗi cùng cực thực (2). Tôn giáo là tiếng thở dài
của thụ tạo bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái tim, cũng như nó là
tinh thần của những điều kiện xã hội trong đó tinh thần đã bị loại trừ. Tôn giáo là
thuốc phiện ru ngủ quần chúng.
Muốn huỷ bỏ tôn giáo như là thứ hạnh phúc hư ảo của con người, cần phải có
một hạnh phúc thực. Nhu cầu chấm dứt các ảo tưởng về thân phận của nó là nhu
cầu chấm dứt điều kiện cần các ảo tưởng (3). Do đó sự phê phán tôn giáo ngay từ
trong trứng nước là sự phê phán cái thung lũng nước mắt kia, mà tôn giáo là vầng
hào quang.
Sự phê phán nhổ đi các bông hoa tưởng tượng khỏi xiềng xích, ngõ hầu để con
người khỏi phải mang xiềng xích tưởng tượng hay để được ủi an, nhưng để con
người tỉnh mộng để con người nghĩ, hành động, định hướng thực tại của mình
giống như một con người được tỉnh mộng và đạt tới lí trí, để con người xoay
quanh chính mình và quanh mặt trời thực của mình. Tôn giáo chỉ là mặt trời hư
ảo xoay quanh con người bao lâu con người không còn xoay quanh chính mình
nữa.
