mà mỗi tỷ lệ sẽ đem lại một chất khác với tất cả các chất khác về chất. Chất khí
làm cười (Prô-ô-xyt ni-tric N2O) khác với An-hy-đric ni-tơ (Pen-ô-xyt ni-tric
N2O5) biết bao. Chất thứ nhất là một chất khí, chất thứ hai là một chất rắn, kết
tinh trong điều kiện nhiệt độ thông thường. Nhưng tất cả sự khác nhau về thành
phần, là ở chỗ chất thứ hai chứa ô-xy năm lần nhiều hơn chất thứ nhất. Và giữa
hai chất đó còn có ba chất ô-xyt ni-tơ khác (NO, N2O3, NO2), ba chất này khác
hai chất trên về chất và cả ba đều khác nhau.
Trong các đồng đẳng của các hợp chất các-bon, nhất là trong các chất hy-đrô các-
bon đơn giản nhất, điều đó lại càng thể hiện một cách rõ ràng hơn nữa. Trong các
chất pa-ra-phin thường thì đơn giản nhất là mê-tan, CH4; ở đây bốn đơn vị hoá trị
của nguyên tử các-bon đã được bão hoà bởi 4 nguyên tử hy-đrô. Chất thứ hai là ê-
tan C2H6, gồm hai nguyên tử các-bon, hai nguyên tử này đã trao đổi với nhau
một giá trị, và sáu hoá trị tự do còn lại đã được bão hoà bởi sáu nguyên tử hy-đrô.
Và cứ tiếp theo như thế, chúng ta có C3H8, C4H10, v.v…, theo cái công thức đại
số CnH2n+2, và trong mỗi trường hợp, nếu ta cứ thêm CH2 thì mỗi lần, chúng ta
lại được một chất khác với chất trước về chất lượng. Ba chất đầu của dãy ấy là
những chất khí. Chất cuối cùng mà người ta biết, héc-ta đê-can, C16H34 là một
chất rắn với điểm sôi là 270oC. Đối với các chất rượu bậc nhất có công thức
CnH2n+2O (theo lý thuyết) là những chất lấy ra từ pa-ra-phin và các chất a-xít
béo mô-nô ba-dic (công thức CnH2nO2) cũng vậy. Về số lượng, cứ cộng thêm
một C3H6 thì gây ra một sự khác nhau về chất như thế nào? Kinh nghiệm sẽ cho
chúng ta biết điều đó, nếu chúng ta uống rượu ê-ty-lic, C2H6O, dưới một hình
thức có thể tiêu hoá được mà không pha chế với những chất rượu khác và một lần
khác, chúng ta cũng uống rượu ê-ty-lic đó, nhưng lại có pha thêm một chút rượu
a-my-lic, C5H12O, là thành phần chủ yếu của chất rượu độc. Đến sáng hôm sau
thì chúng ta sẽ thấm thía điều đó, ta cảm thấy tổn thương: thành thử người ta có
thể nói rằng say và sự nôn nao tiếp đó cũng là sự chuyển hoá từ lượng thành chất
… một phần là của rượu ê-ty-lic và một phần khác là của C3H6 thêm vào ấy.
Trong các dãy ấy, chúng ta còn thấy quy luật của Hegel dưới một hình thức khác.
Những hợp chất đầu dãy đòi hỏi một sự sắp xếp duy nhất của các nguyên tử với
nhau. Nhưng nếu trong một dãy, số lượng nguyên tử kết hợp thành phân tử là một
số lượng nhất định thì các nguyên tử trong phân tử có thể sắp xếp theo nhiều cách
thức; vì thế cho nên chúng ta có thể thấy hai hoặc nhiều chất đồng phân có một số
