Trong sinh vật học cũng như trong lịch sử của xã hội loài, quy luật ấy đều được
xác nhận, nhưng ở đây chúng tôi muốn đóng khung trong các ví dụ rút từ các
khoa học chính xác, vì trong các ngành khoa học này người ta có thể đo được và
theo dõi được số lượng một cách chính xác.
Lẽ tất nhiên là cũng chính những quý ngài từ trước tới nay vẫn cho rằng quy luật
sự chuyển hoá của số lượng thành chất lượng là một chủ nghĩa thần bí, là thuyết
tiên nghiệm khó hiểu, thì ngày nay sẽ lại nói rằng đó là một điều hiển nhiên, tầm
thường và nhạt nhẽo mà họ đã dùng từ lâu và vì thế họ cũng chẳng học được gì
mới lạ cả. Nhưng lần đầu tiên diễn đạt một quy luật phát triển chung của giới tự
nhiên, của xã hội và của tư duy dưới một hình thức có giá trị phổ biến như thế, thì
cái đó mãi mãi vẫn sẽ là một công lao có một ý nghĩa lịch sử to lớn. Và nếu trong
bao nhiêu năm các quý ngài ấy đã để cho lượng và chất chuyển hoá từ cái nọ
thành cái kia mà vẫn chẳng biết gì về việc mình vẫn làm thì các ngài ấy cũng nên
cùng với ông Giuốc-đanh của Mô-li-e, tự an ủi rằng suốt đời mình cũng đã làm
văn xuôi mà chẳng biết văn xuôi là cái gì cả.
Friedrich ENGELS, Biện chứng của tự nhiên,
1. Bản dịch của nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội 1976.
* Từ đó, định luật của Hegel áp dụng cho các nguyên tố, đã nhiều lần được xác
nhận một cách rực rỡ hơn, phát triển thêm phát hiện của Men-đê-lê-ép. Trước hết,
chất lượng hoá học của nguyên tố được quy định bởi số lượng prô-tông nằm
trong hạt nhân; còn tính biến dạng đồng vị, tức là tính chất hạt nhân của nó (như
các thuộc tính phóng xạ chẳng hạn) cũng như tính chất các thuộc tính vật lý của
nó tuỳ thuộc vào khối lượng nguyên tử đều được quy định bởi số lượng những
nơ-tơ-rông trong hạt nhân. Ngoài ra, từ định luật do Pô-li phát hiện, - theo định
luật này thì không thể có được, trong cùng một nguyên tử, hai điện tử cùng có
những đặc trưng vận động như nhau - có thể xây dựng được một quy luật về số
lượng để giải thích hợp lý. (mặc dầu chưa hoàn toàn) tính chất chu kỳ của việc
xếp loại của Men-đê-lê-ép.
TƯ BẢN QUYỂN III - 1894
