Mặc dầu không từ bỏ thuyết duy tưởng, HAMELIN trái lại, không chịu công
nhận không gian chỉ là hình thức rỗng. Theo ông, không gian là một ý niệm, một
phạm trù.
Chỗ sai của KANT, giống như chỗ sai mà ta đã trách ông khi nói về thời gian, là
không đặt căn bản chắc chắn cho tính cách thực tế của không gian bằng cách đặt
nó vào số các ý niệm lại đem loại nó ra ngoài trí tuệ. Không gian thực hiện bằng
trực giác, một đằng thì quá tương tự với một vật tự nội, đàng khác lại có căn bản
không được vững, vì nói cho cùng nó chỉ là một nhược điểm của hữu thể khả
cảm. LEIBNIZ cũng không đòi gì hơn nữa. Và nếu cuối cùng chỉ đi đến chỗ thoả
thuận với ông thì cần gì mất công đưa ra những tính cách đặc thù của ý niệm
không gian mà phản đối ông. Đáng lẽ ra phải lấy nó làm một ý niệm thực thụ.
Những lý lẽ của Kant ở đây cũng là một như cho thời gian và cũng chẳng đáng
giá gì hơn. Nói rằng không gian không có ngoại diện lý luận, rằng những thành
phần của nó ở trong nó nhưng không sắp đặt dưới nó, tức là tự tạo một ý tượng
bất cập ở đó khoảng cách tồn tại một mình sau khi đã loại bỏ các hạn giới. Nhưng
không có khoảng cách nào mà lại không có giới hạn, cũng như không có giới hạn
nào mà lại không có khoảng cách: vì rằng: cần thiết một khoảng không gian nào
phải vươn từ đây đến đó, và trừ ra nó có một đơn vị đồng nhất tuyệt đối theo quan
niệm của Parmenide, còn không thì phải có dấu phân chia nào, mặc dầu mập mờ
đến đâu cũng được, để phát ra những thành phần ở đấy. Do đó không gian là một
ý tượng tổng quát, dưới nó phải đặt những ý tượng sau, là những dị biệt đầu tiên
của nơi chỗ theo cách nói của Aristote… Khi lấy không gian làm một nơi mơ hồ
và bất định, Kant đã chia rẽ triệt để trong siêu hình của hình học, hình thể và độ
lớn: điều ấy sẽ đưa đến chỗ nhận thấy ở lập luận hình học, là phạm vi của lượng
tính, một cái gì bất hợp với tam đoạn luận, và nhất là đặt những vấn đề không thể
giả được về sự đồng hợp những đặc tính của đồ hình. Nhưng một lần nữa, độ lớn
một mình, khoảng cách không giới hạn, không là gì cả; và đằng khác, một đồ
hình không có độ lớn, là cái gì? Người ta quả có thể nói là vẽ không phải là đo,
và điều ấy chỉ đúng phân nửa: nhưng một điều đúng hơn nữa là hoàn toàn xác
thực là hình vẽ là sự sắp đặt các khoảng cách. Cho nên không gian chẳng phải là
một trống rỗng siêu hình tự nó tồn tại vô hạn định: đúng hơn đó là trừu tượng của
khối lượng.
