nền văn minh cổ, chúng ta thấy có những chứng cớ về các cuộc truy hoan kiểu
Dionysiaque mà so với kiểu mẫu Hy Lạp thì chẳng khác gì lấy hình tượng của
con satyr có râu, với tên gọi và các tính chất từ con dê đực, để đem so với thần
Dionysos. Chủ yếu các cuộc truy hoan loại ấy hầu như tất cả đều là những cuộc
truy hoan dâm loạn vượt quá mọi luật pháp bộ lạc; mọi bản năng man rợ của trí
khôn được thả lỏng trong các dịp như thế cho tới khi đạt tới cực độ của khoái lạc
và sự độc ác, là điều làm tôi ghệ sợ như đứng trước cái chảo sôi sùng sục của các
phù thuỷ. Có vẻ như người Hy Lạp không bị lây nhiễm những hoạt động sôi nổi
quá đáng như thế mà lẽ ra mọi miền đất hay đường biển phải đem đến cho họ.
Cái giữ gìn người Hy Lạp được an toàn chính là hình ảnh kiêu hãnh, uy nghi của
Apollon, vị thần đã giơ cao thủ cấp của Gorgone trước những sức mạnh tàn bạo
và thô kệch và chế ngự chúng. Nghệ thuật uy nghi Dorique đã bất tử hoá việc
chối bỏ mọi hành vi buông thả. Nhưng sự kháng cự thật là khó, thậm chí không
thể, ngay khi những bản năng tương tự bắt đầu xâm nhập tầng sâu nhất của chính
văn minh Hy Lạp. Không lâu sau, chức năng của thần Delphe phát triển thành
một gì rất khác và giới hạn hơn nhiều: điều duy nhất nó có thể hy vọng thực hiện
lúc này là chiến đấu chống lại khí giới huỷ diệt, bằng một hành vi hoà giải đúng
lúc, từ tay của đối thủ của nó. Hành vi hoà giải này biểu thị sự kiện quan trọng
nhất trong nghi lễ Hy Lạp; mọi lãnh vực đời sống bây giờ cho thấy những triệu
chứng của một cuộc thay đổi cách mạng. Hai kỳ phùng địch thủ đã được giảng
hoà. Mỗi bên cảm thấy từ lúc đó buộc phải giữ giới hạn của mình, mỗi bên sẽ tôn
trọng bên kia bằng cách thỉnh thoảng ban cho bên kia những quà tặng, trong khi
hố ngăng cách vẫn giữ y nguyên. Thế nhưng, nếu chúng ta xem kỹ điều gìxảy ra
cho sức mạnh Dionysiaque dưới sức ép của thoả ước ấy, chúng ta sẽ thấy một sự
khác biệt to lớn: thay vì cảnh nghi lễ Saccaea của Babylone với những con người
hoá thành những con vượn và hổ, bây giờ chúng ta thấy các nghi lễ hoàn toàn
mới: nghi lễ cứu chuộc phổ quát, nghi lễ biến hình vinh hiển. Chỉ bây giờ chúng
ta mới có thể nói đến việc thiên nhiên ăn mừng chiến thắng thẩm mỹ: chỉ bây giờ
sự huỷ bỏ principium individuationis ("nguyên lý cá thể") mới trở thành một sự
kiện thẩm mỹ. Cái chảo sôi ghê sợ của phù thuỷ với hỗn hợp những sự dâm loạn
và tàn bạo đã mất hết quyền lực trước những hoàn cảnh mới.
Bây giờ chắc chắn đã hiển nhiên rằng sự hài hoà với tự nhiên mà chúng ta, những
người đến sau cảm thấy tiếc nuối, là cái mà Schiller đã gọi lóng là ngây thơ, hoàn
