Định luật về sự đối xứng (La loi de polarité symétrique)
Một lí thuyết khác của Cournot, tuy ít được biết đến hơn nhưng cũng xứng đáng
được biết đến, đó là định luật về cực đối xứng chi phối sự nối kết các ý tưởng cơ
bản, từ những môn toán học cho đến xã hội hoặc ngang qua sinh học. Trong khi
cái minh và biệt (le clair et le distinct) ngự trị nơi những vùng cực, thì sự sống
nằm trong lãnh vực của tối sáng lờ mờ.
Hãy đặt nơi đây một lưu ý có tầm quan trọng đặc biệt với sự kế tiếp của những ý
tưởng chúng ta. Những biểu hiện của đời sống thực vật hay hữu cơ, chung cho
động vật và cho cây cối, trên đại thể hệ tại những vận động bên trong, thành
những nhóm phân tử và những phối hợp hoá học; trong khi cũng trên đại thể, đời
sống động vật biểu thị bằng những vận động bên ngoài và bằng những hiện tượng
cơ giới. Nếu chúng ta sắp thành xê-ri, trong thứ tự mà dường như chúng xuất hiện
theo tự nhiên và theo đó chúng ta đã thực sự khảo sát chúng, có xét đến sự phụ
thuộc của những hiện tượng mà chúng sinh ra,
những lực cơ giới;
những lực phân tử và hoá học,
đời sống thực vật,
đời sống động vật,
Người ta nhận thấy một thứ cân đối giữa cái thứ nhì và cái thứ ba của xê-ri, và
giữa cái thứ nhất và cái thứ tư: người ta có thể thêm vào đó rằng khi kéo dài về
phía trước và phía sau cùng dây chuyền hệ thống, sự nghiên cứu đời sống trí thức
của con người tiếp theo sự nghiên cứu về đời sống động vật, trong khi mà sự
nghiên cứu những nguyên tắc thuần lý của khoa lô-gích học của hình học đi trước
môn cơ học vật lý; điều này đến để xác định cho tính đối xứng đã được quan sát
(1). Ngay cả ý tưởng về lực cơ giới, theo một lưu ý đã được nêu ra nhiều lần, đã
được những hiện tượng của đời sống thực vật cung cấp cho chúng ta: ý tưởng ấy
sẽ tuyệt đối xa lạ với chúng ta và có lẽ đã không được chúng ta đưa vào trong
quan niệm và trong việc giải thích những hiện tượng vật lý, nếu trước đó chúng ta
chỉ biết, trong số những hiện tượng sống, những hiện tượng thuộc về đời sống
