Tuy nhiên đấy lại là một mối liên hệ tất yếu, nếu như nó được đặt ra bởi tinh thần
(2), bên ngoài mọi kinh nghiệm, trong một phán đoán tổng hợp nhân quả tiên
nghiệm. Nhưng những hình thức chúng giả định một nguồn gốc tiên nghiệm
không phải là những hình thức áp dụng vào những sự vật nào đấy hay ngay cả tri
thức về những sự vật này, trong khi mà những công thức giải thích thực sự bản
chất của các sự vật nhất định lại phái sinh từ chính kinh nghiệm.
Vậy là sự tồn tại những cấp độ khác nhau của hữu thế không phải tất yếu theo cứ
lý (en droit)
Lý luận theo cách hậu nghiệm (a posteriori) có chứng minh được rằng nó là tất
yếu theo cứ thực (en fait)?
Ngay cả khi khoa học đã có thể mang hình thức diễn dịch, cũng không vì thế mà
những kết luận của nó sẽ phải là tất yếu một cách khách quan. Giá trị của những
kết luận chính là giá trị của những nguyên lý nền tảng; và, nếu như những nguyên
lý này lại bất tất, thì tính bất tất sẽ tất yếu truyền đến mọi mệnh đề mà tam đoạn
luận làm vọt ra từ đó. Vậy mà khoa học thuần tuý diễn dịch đều có tính cách trừu
tượng và chú quan. Những định nghĩa đúng chỉ khả thi với cái giá này. Đó là
những tổng hợp giả tạo của những khái niệm đã bị nghèo đi để trở thành hoàn
toàn khả niệm. Vậy là người ta không thể áp dụng vào chính sự vật sự xác định
gắn liền với những định nghĩa của những khoa học diễn dịch.
Émile BOUTROUX, Về tính bất tất của những định luậttrong thiên nhiên, t.132-
133.
1. Thuyết đa nguyên nhận thức luận (Pluralisme épistémologique) bao bọc tính
bất tất trong sự nổi lên của những khái niệm hay những giả thuyết mới.
2. Boutroux kết án những công trình như công trình của Hamelin, trong đó tính
bất tất chỉ hiện lên trên đỉnh của biểu tượng và do yêu cầu biện chứng.
a. Trong một vũ trụ có tôn ti trật tự, những thế giới bất tất hiện ra. Có một thế giới
còn nghèo nàn hơn cả thế giới toán học với những định đề của nó, còn nghèo nàn
hơn cả thế giới những phạm trù, đó là thế giới của lô-gích thuần tuý, thế giới của
đồng nhất tính (le monde de l’identité).
