Tiên thiên, sự phân biệt rõ rệt các cá vật, thật có vẻ là một xa xỉ phẩm của tri giác,
cũng như sự tượng trưng minh bạch những ý tưởng tổng quát là chỗ tinh vi của trí
thức. Sự khái niệm hoàn hảo các loại dĩ nhiên là đặc biệt của tư tưởng nhân tính,
nó đòi hỏi một cố gắng suy tư, nhờ đó ta xoá bỏ trong một ý tưởng những tính
cách riêng biệt về thời gian và nơi chốn. Nhưng việc suy tư về các tính cách riêng
biệt ấy, không có nó ta không thể nhận thấy cá tính của các đối vật, hàm ngụ một
khả năng nhận thấy khác biệt, và do đó một ký ức các hình ảnh, chắc chắn là đặc
cách của con người và thú vật thượng đẳng. Vậy rất có lẽ là ta không bắt đầu tự
tri giác cá thể hoặc tự khái niệm chủng loại, nhưng tự một tri thức trung gian, một
cảm thức mập mờ về tính cách đánh dấu, hay sự giống nhau: cảm thức ấy, ở cách
xa bằng nhau cả sự tổng quát hoàn toàn khái niệm, cả cá tính nhận thấy rõ rệt,
phát sinh ra cả hai bằng cách phân giải. Việc phân tách phản tỉnh thanh lọc nó
thành ý tưởng tổng quát; ký ức phân biệt kết tinh nó thành tri giác cá thể.
Nhưng điều này sẽ hiển hiện tỏ tường nếu ta nhắc lại nguồn gốc hoàn toàn thực
dụng của tri giác sự vật của ta. Cái gì lưu ý ta trong một tình trạng nào, cái gì ta
phải nhận thấy trước hết ở đây, là cái khía cạnh; do đó, nó có thể đáp lại một xu
hướng hay một nhu cầu: mà nhu cầu đi thẳng vào chỗ giống nhau hay vào phẩm
tính, và chẳng sá kể gì đến chỗ dị biệt cá tính. Tri giác thú vật thường phải tự giới
hạn vào sự phân biệt điều có ích ấy. Chính cỏ, cách chung hấp dẫn thú vật ăn cỏ:
màu sắc và mùi vị của cỏ, cảm thấy và thụ nhận như những lực lượng (chúng tôi
chẳng dám nói là: suy tưởng như những phẩm tính hay những chủng loại), đó là
những bằng cứ trực tiếp độc nhất của tri giác ngoại giới của nó.
Quả thế, ta thử suy nghĩ về mục đích thần kinh hệ của ta, như mục đích ấy có vẻ
là kết quả của cơ cấu của nó. Ta thấy những cơ quan tri giác rất đa tạp, tất cả đều
liên lạc, do môi giới những trung tâm, với cùng những cơ quan phát động. Cảm
giác không phải bền vững, nó có thể khoác nhiều sắc thái rất biến dị; trái lại cơ
giới phát động, một khi đã lắp thành, sẽ luôn luôn vận dụng đồng một cách. Vậy
ta có thể ổn định những tri giác dị biệt đến đâu cũng được trong các chi tiết bề
ngoài của chúng: nếu chúng tự tiếp tục bằng cùng những phản ứng động cơ, nếu
cơ thể tự đó rút ra cùng những hiệu quả hữu dụng, nếu chúng đặt thân thể vào
cùng một thái độ, thì có cái gì chung sẽ thoát ra ở đấy và như thế ý tưởng tổng
quát sẽ được cảm thấy, thụ nhận trước khi được tượng trưng ra. - Vậy là cuối
cùng ta đã thoát ra khỏi cái vòng lẩn quẩn mà trước kia ta có vẻ bị giam hãm vào.
