chúng ta lại gần hơn với tồn tại. Tôi nói lấy lại, và nói thế là chưa chính xác lắm;
bởi vì thực tế cuối cùng tôi chỉ hiểu sự phê phán đáng ngạc nhiên này, theo đó
mọi chứng lý hữu thể học đều bị cắt từ gốc rễ. Tồn tại không thể sinh ra từ một lý
luận. Bến bờ của tinh thần chúng ta, làn sóng đập vào (3) điều đó chỉ có thể ban
phát và đón nhận bằng một con đường khác, là chính kinh nghiệm. Kant cũng đã
nói điều đó, một cách ngắn gọn, nhưng khá đủ.
ALAIN, Thanh đàm bên bờ biển, t. 197 - 198
1. Kant, Phê phán lý tính thuần tuý, Biện chứng pháp siêu nghiệm, II, ch.II
2. Kant, sách đã dẫn, II, ch.III, đoạn 4: "Về tính bất khả thi của chứng lý hữu thể
học".
3. Tồn tại không phải là một vấn đề lý luận mà là của kinh nghiệm. Đó giống như
một làm sóng đập vào tinh thần chúng ta.
Hegel và Comte
Tinh thần không bắt đầu bằng ý tưởng đúng hay đầy đủ, về điều đó Hegel và
Comte đã có lý. Như có sự khác biệt lớn giữa những nhà biện chứng và triết gia
của luật tam trạng. Đàng kia ở nguồn gốc ý tưởng trừu tượng mà một chuỗi liên
hệ làm phong phú cho đến tồn tại cụ thể;còn ở đây tại nguồn gốc của huyền thoại,
hình thức bất túc, nhưng phong phú bởi nội hàm của nó, một thứ kho tàng nhân
loại mà tiến bộ của thành bang sẽ phát triển.
Như thế, tất cả chúng ta đều bắt đầu bằng ý tưởng sai lầm nhất, hay, nếu người ta
thích hơn, ý tưởng hão huyền nhất. Mọi người tìm kiếm, bằng đường vòng này
hay đường quanh khác, cuối cùng đều đi đến chỗ nhận định rằng những ý tưởng
đúng của chúng ta là những sai lầm được nhặt lên. Có người, như Hegel hay
Hamelin, bằng biện chứng pháp trừu tượng, chỉ ra rằng ý tưởng đầu tiên, ý tưởng
tự nhiên nhất, đơn giản nhất, hiển nhiên nhất, thì tự nó cũng vốn bất túc, từ yếu
tính là bất túc, do đó mà tư tưởng bắt đầu bước đi khập khiễng, quan tâm đến việc
vượt qua, trong khi vẫn giữ lại (1) hay là, nếu người ta muốn, để lại mọi kho tàng
của nó trong túi tiền đầu tiên. Những người khác, sát mặt đất hơn, và trong số đó
Comte ở hàng đầu, đã nhận ra huyền thoại (2) nằm ở cỗi nguồn của tư tưởng
