chúng ta, một hình thức cũng trừu tượng và cũng bất túc, nhưng đàng khác, lại
đầy đủ và hơn là đầy đủ, bởi nội dung, trước tiên vượt qua thế giới và mọi sự
phong phú của nó; điều khiến cho bài thơ là quyển sách đầu tiên, và vẻ đẹp là cô
giáo cho mọi kiến thức. Chỉ có điều là, bởi vì ở đây ngay từ đầu mọi thứ đều
được ban cho cùng một lúc, đấy không còn là biện chứng pháp có cánh nhưng là
một thứ chính sách từ từ nó phát triển kho tàng nhân loại.
ALAIN, Những ý tưởng và những thời đại, t.282 - 283
1. Xem lại Aufhebung của Hegel.
2. Dùng theo nghĩa "chuyện hoang đường" (récit fabuleux).
Những ảo tượng giác quan
Những "tác động của trí tuệ", chúng tự thêm vào cái khả cảm thuần tuý trong tri
giác, được vạch rõ trong những ảo tượng giác quan, như triết gia Alain trình bày
bằng mấy thí dụ trong đoạn văn sau đây.
Tri thức bằng giác quan là dịp cho những sai lầm về khoảng cách, về độ lớn và
hình thức các đối vật. Lắm khi phán đoán của ta đã minh bạch, nhưng ta đính
chính nó theo kinh nghiệm; khi đó trí tuệ ta rất tỉnh thức. Ảo tượng khác với sai
lầm do điều này là phán đoán ở đấy được bao hàm đến nỗi chính hình dáng sự vật
có vẻ biến đổi với ta. Ví dụ, khi ta xem một phong cảnh khéo hoạ, ta tưởng thấy
được khoảng cách chiều sâu như những đối vật; bức tranh như lõm vào trước mắt
ta. Cho nên ta bao giờ cũng muốn cắt nghĩa những ảo tượng do một nhược điểm
nào của giác quan ta, vì mắt ta hay tai ta như thế. Ta đã tiến được một bước dài
trong tri thức triết lý, khi ta nhận thấy trong hầu hết các ảo tượng ấy, và đoán
được trong các cái khác một tác động của trí tuệ, và sau hết một phán đoán nó
khoác vào hình thức đối vật đối với ta. Tôi sẽ giải thích mấy ví dụ đơn sơ ấy ở
đây, còn nhiều ví dụ khác xin xem Thị quan sinh lý của Heimholtz ở đấy có nhiều
điểm cho ta suy nghĩ.
Chắc chắn là khi tôi cảm thấy một vật nặng trên bàn tay, là chính trọng lực của nó
hoạt động, và hình như ý kiến của tôi không thay đổi gì ở đấy. Nhưng đây là một
ảo tượng kỳ lạ. Nếu ta bảo ai thử cân nhắc bằng tay nhiều vật khác nhau nhưng
