ký triết học đơn sơ (Bút ký triết học, Ngữ pháp triết học, Nhận xét về triết lý của
tâm lý học, Nhận xét về những nền tảng của toán học v.v…). Tính giản ước nơi
những công trình này, sau toan tính của bộ Tractatus logico_philosophicus
(1921), đã phát một thệ nguyện tối hậu và bí hiểm về sự nghèo khó siêu hình
(faire un ultime et énigmatique voeu de pauvreté métaphysique). Tính độc đáo
của công trình này, nó nhắm đến không gì khác hơn là sự phân biệt yếu tính của
mọi vật, trình bày trong ngữ pháp của những trò chơi ngôn ngữ khác nhau của
chúng ta, hẳn là được gợi hứng từ truyền thống phân tích Anh quốc do Bertrand
Russell và G.E.Moore thiết lập vào đầu thế kỷ XX; nhưng những cội rễ của nó
vẫn là từ truyền thống Áo_Đức về triết lý của lôgích và triết lý của ngữ pháp,
nhất là qua công trình của Frege, ngay cả khi Wittgeinstein làm mới lại nó toàn
bộ, đoạn tuyệt triệt để với những mục tiêu của chủ nghĩa duy tâm phương pháp
luận và với chủ nghĩa duy lôgích (logicisme) và cả với những mục tiêu của chủ
nghĩa thực chứng lôgích (posotivisme logique) của Câu lạc bộ thành Vienne.
Vào cuối thế kỷ hai mươi, mọi sự diễn ra như thể ba công trình trọng điểm của
Husserl, của Heidegger và của Wittgenstein mà trong đó triết học bằng Đức ngữ
đạt đến đỉnh cao, vẫn còn sau sự chấn thương sâu sắc của Đệ nhị thế chiến, chờ
đợi những tiếp nối.
Gérard Guest.
DILTHEY
(1833 - 1911)
Môn sinh của Kuno Fischer và của Friedrich Trendelenburg ở Heidelberg, rồi tiếp
theo là giáo sư ở Bâle (1866), ở Kiel, ở Breslau, cuối cùng ở Berlin (từ 1882),
Wilhelm Dilthey khước từ cả thần học Tin lành lẫn chủ nghĩa Hegel đang thắng
thế ở thời ông, dành cả đời mình cho suy tư - bên ngoài mọi viễn tượng nó chỉ có
ý nghĩa bên trong một "tri thức tuyệt đối" nào đấy - nội tại tính của đời sống tinh
thần vào thời gian và sử tính (historicité). Từ đó cái tên gọi "thuyết duy lịch sử"
(historisme/ historicisme) đôi khi được gán cho triết học của ông, với cái giá phải
trả là những ngộ nhận trầm trọng. Chỉ có khách thể, có thế giới, đối với một ý
thức và ở trong ý thức. Vậy mà ý thức lại gắn liền với chính vận động của đời
