thế giới" nào đấy. Những khảo luận khác bàn về mỹ học, thi pháp, ngữ học, sư
phạm v.v… Trong thế giới của tinh thần, vấn đề là lãnh hội một cách trung thành
nhất có thể, chính vận động của sự sống trong tiến trình kiến giải nó.
Lý hội, kiến giải và tường chú học (Compréhension, interprétation et
herméneutique).
Đời sống tinh thần nói chung - ý nghĩa lịch sử và ngữ học cần thiết cho việc hiểu
quá khứ và cả cho việc hiểu những trạng thái tâm hồn xa lạ với những tâm trạng
của chính ta, hiểu cái đặc thù và kinh nghiệm nội tại dưới mọi hình thức - không
thể thuộc về phương pháp giải thích hay những giả thuyết liên quan đến một tiến
trình nhân quả nào. Mà nó chỉ thuộc về - như mọi sự vật của đời sống - sự lý hội
mà thôi; nghĩa là cũng thuộc về sự kiến giải trong một hướng đi chỉ có thể là theo
cách "thông hiểu", "tường chú" để sánh bước nhịp nhàng với vận động của đời
sống.
Chúng tôi gọi là lý hội cái tiến trình qua đó chúng ta biết được một cái bên trong
nhờ vào những dấu hiệu được các giác quan chúng ta tri giác từ bên ngoài. Đó là
sự quen dùng của ngôn ngữ, và bộ từ vựng tâm lý học cố định mà chúng ta rất
cần, chỉ có thể được xác lập nếu như mọi tác giả bảo lưu đều đặn tất cả những
thành ngữ đã được xác lập một cách vững chắc, phân minh và thích đáng để phục
vụ đúng yêu cầu. Việc lý hội thiên nhiên - interpretatio naturae (1) - là một thành
ngữ bóng bẩy. Còn lý hội đúng nghĩa là tiến trình qua đó chúng ta biết được cái gì
về tâm linh nhờ vào những dấu hiệu khả cảm chúng là sự biểu thị của tâm linh
(2).
Sự lý hội này đi từ việc hiểu được những tiếng bập bẹ của trẻ con cho đến hiểu
được vở kịch Hamlet của Shakeaspeare hay bộ Phê phán lý tính thuần tuý của
Kant. Qua những khối đá cẩm thạch hay hoa cẩm chướng, qua âm nhạc, những
cử chỉ, lời nói và chữ viết, qua hành động, qua những cách quản lý kinh tế và
những hiến chế, đó là một tinh thần nhân loại trao gửi đến chúng ta và đòi hỏi
được kiến giải; và, trong mức độ mà nó tuỳ thuộc vào những điều kiện và những
tài nguyên tổng quát của cách tri thức này, tiến trình lý hội phải trình bày khắp
mọi nơi những tính cách chung. Nó phải là đồng nhất xét về những nét căn bản.
Chẳng hạn nếu tôi muốn hiểu Léonard de Vinci, tôi phải kiến giải những hành
