Có khi cả một loại hiệu quả (2) xuất hiện như được xác định bởi tác động của
những nguyên nhân bên trong thoát khỏi tầm ý thức. Đó là trường hợp khi những
quá trình ý thức bị tái tạo hay chịu ảnh hưởng của toàn bộ tâm thần đã thu hoạch
được mà ý thức không biết tới. Ngay cả khi đó, tâm lý học vẫn có thể để việc
miêu tả và việc phân tích những quá trình ấy tòng thuộc hệ thống nhân quả trọng
đại, tổng quát, mà kinh nghiệm bên trong cho phép thiết lập. Thế cho nên khi đề
xuất một giả thuyết về nguyên nhân của những sự kiện tương tự, tâm lý học cũng
không cần phải sáp nhập giả thuyết ấy vào nền tảng của nó (3). Phương pháp của
tâm lý học hoàn toàn khác biệt phương pháp của các môn lý hoá.
Wilhelm DILTHEY, Ý tưởng về một tâm lý học mô tả vàphân tích, t.149 - 150.
* Đức ngữ: Die Natur erklren wir, das seelenleben verstehen wir.
1. Ở đây nảy ra một câu hỏi: vậy tại sao sinh vật học lại không có thể theo cùng
một quan niệm? Mặt khác, ngay trong lý học, phải chăng cái gì mà chúng ta được
biết trước nhất, chính là một mớ hiện tượng đủ loại (cơ học, điện học, nhiệt học
…) tương chế lẫn nhau, mà chỉ sau này chúng ta mới cô lập hoá, bằng sự trừu
tượng hoá? Đã thế, thì điều khác biệt cốt yếu ở chỗ nào?
2. Effet có khi là tác dụng: ở đây dịch là hiệu quả cho chỉnh hơn.
3. Ý nói: giả thuyết, suy luận, ý niệm không nên coi là nền tảng của tâm lý học.
Một trong những nguyên tắc căn bản của tâm lý học, là trước hết sống và xét đời
sống bên trong; đời sống này chỉ xuất hiện như một toàn bộ.
FREGE
(1848-1925)
Là nhà toán học, Lôgích học và triết gia Đức, Gottlob Frege sinh năm 1848 ở
Wismar. Ông học toán ở Gošttingen, và ông sẽ chỉ dạy ở đó đến năm 1896 mặc
dầu tính độc đáo và phong phú nơi quan điểm và những công trình của ông sẽ còn
không được biết đến trong thời gian dài. Công trình của ông về Lôgích toán học
khiến ông trở thành một trong những tổ sư khai môn của Lôgích học và toán học
hiện đại.
