TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG TỪ KHỞI THỦY ĐẾN ĐƯƠNG ĐẠI - Trang 1721

Ông hỏi tôi: Comment redonner un sens au mot "Humanisme"?: làm thế nào để
tái ban cho danh từ "Nhân bản chủ nghĩa" một ý nghĩa? Tôi tự hỏi có cần phải
như vậy chăng. Tai ương gây ra do những nhãn hiệu loại này chưa đủ rõ ràng lắm
rồi sao? Cố nhiên, từ lâu rồi, người ta đã hồ nghi những thứ "chủ nghĩa". Nhưng
thị trường công luận vẫn không ngớt kêu đòi những chủ nghĩa mới. Và bao giờ
người ta cũng sẵn sàng thoả mãn lời đòi hỏi đó. Những chữ như "luận lý học",
"đạo đức học", "vật lý học" tự chúng chỉ xuất hiện vào lúc mà Tư tưởng uyên
nguyên đã đến buổi suy tàn. Vào thời đại huy hoàng của họ, những người Hy Lạp
đã tư tưởng mà không cần dùng đến những nhãn hiệu loại trên. Họ còn chẳng gọi
Tư tưởng là "triết học" nữa. Tư tưởng bắt đầu suy đồi khi Tư tưởng tách xa tố
chất của mình. Tố chất (das Element) là cái mà khởi từ đó, Tư tưởng mới có thể
là Tư tưởng. Tố chất chính là cái-có-tiềm-năng: tố chất chính là tiềm năng khả
thể. Tố chất kết liên với Tư tưởng và như thế, đưa dẫn Tư tưởng về với thể tính
của Tư tưởng. Nói gọn lại, Tư tưởng là Tư tưởng về của Tính thể. Sở-thuộc-cách
vừa dùng đó có hai nghĩa. Tư tưởng là của Tính thể với tư cách: được Tính thể
triệu vời kêu gọi, Tư tưởng thuộc vào Tính thể. Đồng thời Tư tưởng là Tư tưởng
về Tính thể với tư cách thuộc vào Tính thể, Tư tưởng lắng nghe Tính thể. Tư
tưởng là cái mà nó là, tùy theo nguyên lai tính yếu của Tư tưởng: với tư cách
thuộc vào Tính thể, Tư tưởng lắng nghe Tính thể. Tư tưởng là hay Tư tưởng hiện
thể, có nghĩa: tùy theo định phận của mình, Tư tưởng đã luôn luôn kết liên và ôm
siết tính thể của mình. Kết liên ôm siết một "sự vật" hoặc một "con người" trong
thể tính của chúng, có nghĩa là yêu thương hay khao khát sự vật hoặc con người.
Nếu suy tưởng sự khao khát ấy một cách uyên nguyên hơn, thì sự yêu thương
khao khát ấy có nghĩa là: hiến tặng ban phát thể tính. Một sự khao khát như thế là
bản chất riêng tư của tiềm năng (Vermõgen) một tiềm năng chẳng những chỉ có
thể thực hiện điều này hay điều nọ, mà còn có thể làm cho "dàn bày phơi mở"
một cái gì đó trong nguyên lai chân thực của nó, nghĩa là làm cho nó hiện thể.
Khả năng của sự yêu thương khao khát là cái mà "nhờ" đó một cái gì có được
tiềm năng riêng tư để hiện thể. Tiềm năng này chính là "khả thể", là cái mà thể
tính của nó nằm trong sự khát khao. Do bởi sự khát khao ấy, Tính thể có khả năng
Tư tưởng. Nó làm cho Tư tưởng thành khả hữu. Tính thể với tư cách là sự-khát-
khao-tự-thành-tựu-mình-trong-tiềm-năng, là "khả thể". Với tư cách là tố chất,
Tính thể là "sức mạnh trầm lặng" của tiềm năng yêu thương, nghĩa là của khả thể.
Dưới sự xâm lăng thống ngự của "luận lý học" và "siêu hình học", những chữ