situation de traduction radicale) trong đó một nhà ngữ học phải giải thích thành
ngữ "Gavagai" do một thổ dân phát âm ra mà ngôn ngữ của bộ lạc này thì hoàn
toàn xa lạ với ông ta - khi người này thấy một con vật mà chúng ta gọi là con thỏ.
Trên thí dụ đơn giản này về ý nghĩa - vật kích thích, ông thiết định rằng việc dịch
thuật vẫn còn bất định và rằng những phương thức quy chiếu thì tương đối với
một hệ thống quy chiếu có trước: "Dịch thuật bắt đầu ở nhà" (La traduction
commence "at home").
Nếu bạn dùng ngón tay chỉ con thỏ, thì đồng thời bạn đã chỉ một biến tượng của
thỏ, một thành phần bất khả phân của thỏ, sự dung hoá mọi con thỏ và một nơi
mà "thỏ tính" (la léporité) được biểu thị. Nếu bạn dùng ngón tay chỉ vào một
thành phần bất khả phân của thỏ, lại một lần nữa, bạn chỉ bốn loại sự vật khác; và
tiếp tục như thế. Không có cái gì được phân biệt trong ý nghĩa - vật kích thích (1)
mà không thể được phân biệt khi người ta tự cho mình nguồn tài nguyên bổ sung
là dùng ngón tay chỉ đối vật, trừ phi là phương pháp điểm tựa này không được đi
kèm bởi những câu hỏi về tính đồng nhất và tính dị biệt của đối vật: "Phải chăng
cái này cũng là một với cái gavagai kia?" "Chúng ta đang đứng trước một hay hai
gavagai đây?"
Nhưng những câu hỏi đại loại như thế đòi hỏi nơi nhà ngữ học sự nắm vững ngôn
ngữ bản địa - thật vững mới được. Phải biết rõ những rắc rối trong cách diễn đạt
của ngôn ngữ này, và ta phải biết thay đổi thích đáng, mutatis mutandis, khi
chuyển dịch qua ngôn ngữ khác.
Mọi thành phần của bộ máy quy chiếu này đều có tính liên lập/ tương thuộc
(interdépendantes) và chính khái niệm hạn từ cũng được khoanh vùng trong nền
văn hoá của chúng ta cũng giống như mọi phụ kiện của việc tham chiếu (les
auxiliaires de la référence). Người thổ dân có thể nhận được cùng những hiệu quả
bởi những cấu trúc ngữ học khác xa đến độ mọi sự xây dựng lại bằng những
phương pháp của chúng ta trong ngôn ngữ bản địa hay ngược lại có thể tỏ ra là
giả tạo và xét cho cùng đều là tùy tiện, võ đoán.
Willard QUINE, Word and Object, bản tiếng Pháp Le Mot et la Chose của
J.Dopp và P.Gochet.
