*Chính quyền Vichy: chính quyền Pháp dưới sự lãnh đạo của Thống chế Pétain
(1940 - 1944) đóng ở thị trấn Vichy khi nước Pháp bị quân Đức chiếm đóng phần
lớn lãnh thổ. Chính quyền này thoả hiệp và cộng tác với Đức quốc xã, nên sau
Thế chiến, bị xét xử như là phản quốc.
NƠI NÀO ĐẤY TRONG DANG DỞ
(Quelque part dans l’inachevé) - 1978
Một trong những tác phẩm cuối cùng của triết gia, tập đối thoại giữa hai người
này - với Béatrice Berlowitz - trong một ngôn ngữ rất thuần khiết tránh mọi tính
kỹ thuật, lấy lại - với một cường độ chừng mực, như trong một khúc adagio sau
cùng - mọi chủ đề giai điệu của tác phẩm: thời gian, sự vô tội và cái ác, sự hài
hước, lời thì thầm, sự mê hoặc âm nhạc, "huyền nhiệm sinh động của cái bất khả
ngôn" (le mystère vivant de l’ineffable), phép lạ mong manh của tình yêu cuộc
sống, luôn luôn cần phát minh lại.
Hai nhiệm vụ của đời sống đạo đức: quyết định và nhận thức sáng suốt (les deux
tâches de la vie morale: décision et lucidité)
Sự sáng tạo của hành vi đạo đức, điều Jankélévitch không ngừng lặp lại, là đoạn
tuyệt với mọi thái độ chiêm niệm, lý thuyết, tư biện, lạc quan, công thức chủ
nghĩa của một thứ gọi là kiến thức về điều thiện và trật tự: có lẽ ý thức cần được
soi sáng; nhưng hành vi quyết định thực tiễn, là đức hạnh của dũng khí "phá vỡ
vòng vây và chặt đứt nút thắt", nói như Bergson.
Mọi phán đoán của chúng ta đều ít hay nhiều là những phán đoán giá trị và chỉ có
ý nghĩa cho một đời sống đạo đức, cả nơi những người theo đạo đức truyền
thống, cũng như nơi các đối thủ của họ. Quý vị làm ơn cho tôi biết những tiếng
khai thác, bất công, đạo đức giả tư sản có nghĩa là gì? Đó đúng là những phán
đoán giá trị của ý thức đạo đức, nếu tôi không lầm, và chúng chỉ có ý nghĩa cho
nó! Tại sao sự khai thác, bóc lột con người là một điều ác? Và tại sao sự tôn trọng
nhân phẩm, được coi như cứu cánh tự tại (une fin en soi) lại tốt hơn là sự khai
thác đáng xấu hổ những người làm công? Nếu không có một cái "Tôi suy tư" đức
lý hiện diện khắp nơi (un cogito moral omniprésent), thì sẽ không có lý do gì để
lên án bất công xã hội hay tố cáo đạo đức giả tư sản. Huống nữa là có lý do gì để
