Từ những năm 70, Lyotard làm việc đồng thời trên kinh nghiệm hội hoạ, trên sự
thử nghiệm những phán đoán phi qui tắc (về chính trị, về mỹ học), về tính bất khả
giản qui của những xung đột đích thực, điều mà ông gọi là sự phân tranh (le
différend). Ngày nay, ông thường qui chiếu đến bộ Phê phán Khả năng phán đoán
của Kant.
SỰ PHÂN TRANH (Le Différend) -1983.
Để tiếng nói của ta được người khác nghe (Pour faire entendre sa propre voix)
Không khí của thời đại hướng đến việc truyền thông tổng quát nó bảo đảm tính
cộng đồng. Từ tương quan đơn giản, người ta kết luận hơi vội vàng đến sự trao
đổi; người ta nôn nóng tiền phán đoán rằng ngôn ngữ là phương tiện truyền thông
và lưu chuyển thông tin ưu việt nhất. Bởi đó người ta làm cho tính bất khả giản
qui của mọi xung đột thực sự trở thành không thể hiểu được. Đó là dưới vẻ bề
ngoài của sự trao đổi, một trong hai bên đã ấn định cho bên kia một ngôn ngữ
chung, trong đó người này không còn có thể nói cái gì liên quan đến chính mình,
là yêu sách của mình. Vế phương diện này những xung đột, xét một cách nghiêm
túc, không phải là những dị nghĩa thoáng qua, mà đúng hơn là một sự cải chính
đối với một mô-típ hơi có tính hoà hoãn của sự trao đổi; chúng mang cái chỉ định
rằng ngôn ngữ đảm đương chức năng cao nhất của nó khi nó bị thách thức phải tự
mình tìm kiếm - với tính cách là nhiệm vụ của riêng mình - cái công thức đúng
của cái gì nó cảm thấy chưa từng bao giờ được nói. Lúc đó không còn phải là
chuyện truyền thông nữa mà là phát minh biệt ngữ (idiome - xem chú thích 2
dưới đây). Vắn tắt thành ngữ "biệt ngữ chung" (idiome commun) có lẽ là mâu
thuẫn.
12. Trước toà, nguyên cáo đưa ra lời khiếu kiện, bị cáo thì lập luận theo cách
nhằm chỉ ra tính vô hiệu của lời buộc tội. Thế là có chuyện tranh biện, kiện cáo.
Tôi thích gọi là phân tranh trường hợp trong đó nguyên cáo bị tước đi những
phương tiện để tranh biện và do đó trở thành nạn nhân. Nếu người gửi (1), người
nhận và ý nghĩa của chứng từ đều bị trung lập hoá (neutralisés), tất cả diễn ra như
thể không có thiệt hại […]. Một trường hợp phân tranh giữa hai bên xảy ra khi
việc dàn xếp cuộc xung đột khiến hai bên đối nghịch nhau, được thực hiện trong
biệt ngữ (2) của một trong hai bên trong khi cái sai trái mà bên kia phải chịu
