Khó khăn đầu tiên trong việc hiểu sự thay đổi diễn ra trong bản thể do ở chỗ nếu
các thuộc tính thay đổi, bản thể vẫn là bản thể đó. Socrate thời trẻ và Socrate lúc
già không trùng hợp nhau, không hoàn toàn đồng nhất, tuy vậy vẫn chỉ có một
Socrate. Trong thí dụ sau đây, không phải kẻ không biết chữ trở thành kẻ biết
chữ, nhưng là một con người (vẫn là một con người ấy) từ không biết chữ trở
thành biết chữ.
Khi chúng ta nói rằng một vật này được sinh ra từ một vật khác, một hạn từ phái
sinh từ một hạn từ khác, chúng ta hiểu hoặc theo nghĩa đơn giản, hoặc theo nghĩa
phức tạp. Đây là điều tôi muốn nói. Người ta có thể nói: một người trở nên biết
chữ, nhưng cũng có thể nói một người không biết chữ trở thành biết chữ hoặc một
người không biết chữ trở thành người biết chữ - Vậy nghĩa đơn giản, là khi tôi
phát biểu, một đàng, hạn từ chủ thể của việc sinh ra, như con người hay kẻ không
biết chữ, và đàng khác, kẻ mà những vật được sinh ra trở thành, như người biết
chữ; nghĩa phức tạp, trái lại, là khi tôi kết hợp trong một hạn từ chủ thể của sự
sinh ra và cái gì mà nó trở thành: chẳng hạn khi tôi nói con người không biết chữ
trở thành một con người biết chữ. Bây giờ, trong số những vật này, người ta phát
biểu, nhân nói về những cái này, không chỉ là chúng trở thành cái vật này, do sự
sinh ra, mà còn nói rằng chúng đến từ cái vật kia; chẳng hạn, từ kẻ không biết
chữ, thành người biết chữ. Nhưng không phải thế đối với mọi trường hợp khác;
thật vậy, người ta không nói: từ con người sinh ra kẻ biết chữ, mà nói: con người
trở thành biết chữ. Đàng khác, trong số những vật được sinh ra theo nghĩa chỉ
định là sự sinh ra đơn giản, có vật còn lại trong khi sinh sản, vật khác không; thật
vậy, con người còn lại khi nó trở nên biết chữ và nó vẫn là con người; nhưng kẻ
không biết chữ và kẻ thất học không còn lại chẳng phải như là những cái đơn giản
cũng chẳng phải như là hợp nhất với chủ thể của chúng. (1)
ARISTOTE, Vật lý.
(1) Xin ghi lại câu cuối này theo bản tiếng Pháp: "… mais le non_lettré et
l’illettré ne subsistent ni comme simples ni comme unis à leur sujet". - Bản tiếng
Pháp chỉ dịch mà không chú thích. Chúng tôi cũng không nắm rõ ý nghĩa câu này
nên không dám mạo muội giải thích, chỉ xin ghi lại nguyên văn tiếng Pháp để bạn
đọc tham khảo.
