học mà sự đào tạo, bản tính thủ đắc, tập quán, là tiềm năng làm khoa học.
b. Sự liệt kê những tương quan loại suy tương tự mà lý trí được xây dựng nên.
Tất cả những tương quan này cho phép hiểu biết bằng loại suy (par analogie) hiển
thể đối với tiềm thể theo cùng một tương quan.
VẬT LÝ
Kiểu mẫu của hiển thể một và chung (Le modèle de l’acte un et commun)
Người ta không hiểu được rằng hai chuyển động đồng thời lại có thể tái hợp nhất
hay đưa vào tương quan hai bản thể hay hai hữu thể phân biệt, tác nhân và thụ
nhân (agent et patient), nếu người ta không nghĩ rằng cùng một hiển thể (đồng
thời là cùng một mô thể và cùng một chuyển động) lại không thuộc về cả hai
cùng lúc. Đó là điều khiến cho Aristote quan niệm ra một hiển thể vừa là một vừa
là chung cho cả tác nhân và thụ nhân.
Kiểu mẫu này được tạo nên, trong quyển Vật lý, theo thí dụ người học trò đang
học tập và người thầy đang giảng dạy. Khoa học là hiển thể một và chung đối với
người dốt nát (đang học tập trong tiềm thể) và đ6ói với người thầy dạy (đang hiển
thể hoá kiến thức bằng cách giảng dạy).
Thầy Và Trò
Người ta sẽ nói chỉ có một hiển thể tương đồng và duy nhất cho cả tác nhân và
thụ nhân chăng? Nhưng sự thật là trái lẽ khi chủ trương rằng hai vật khác nhau về
loại lại có thể có cùng một hiển thể duy nhất (1). Ngoài ra, nếu người ta lẫn lộn
và nếu người ta đánh đồng việc dạy với việc học, hành động và thụ động, thì như
vậy, dạy và học sẽ phải là một hay sao…
Nhưng (2) phải chăng người ta không thể nói rằng không hẳn là phi lý khi cho
rằng hiển thể của một vật lại có thể nằm trong một vật khác? Thật vậy, việc giảng
dạy, là hiển thể của người có khả năng giảng dạy; nhưng hẳn thế này, ở nơi một
hữu thể nào đó, không hoàn toàn tách biệt riêng rẽ hẳn; có hiển thể của hữu thể
này trong hữu thể khác nào đó - Người ta lại chẳng có thể nói rằng không có gì
ngăn cản cùng một hiển thể lại thuộc về cả hai vật, không phải vì hiển thể này là
