lòng hiếu tri thuần tuý mà thôi; đó sẽ là công thức của chủ nghĩa nhân văn cổ
điển.
Tri thức về vạn vật tất yếu thuộc về kẻ nào nắm vững ở mức cao nhất khoa học về
cái phổ quát, bởi vì ông biết, một cách nào đấy, tất cả những trùng hợp đặc thù rơi
vào dưới nguyên lý phổ quát. Tiếp theo, những tri thức đó, tôi muốn nói những tri
thức phổ quát nhất, xét theo mọi mặt, là những tri thức khó nhất để thủ đắc đối
với con người, bởi vì chúng rất cách xa những tri giác giác quan. Ngoài ra những
khoa học chính xác nhất là những khoa học về các nguyên lý, bởi vì những khoa
học khởi đi từ những nguyên lý trừu tượng hơn thì chính xác hơn là những khoa
học rút ra từ những nguyên lý phức tạp hơn: chẳng hạn Số học thì chính xác hơn
là Hình học (1). Cần nói thêm rằng một khoa học càng thích hợp hơn cho việc
giảng dạy nếu nó càng đào sâu hơn những nguyên nhân, bởi vì giảng dạy là chỉ ra
những nguyên nhân cho từng mỗi vật (2). Hơn nữa, hiểu biết chỉ để mà hiểu biết,
đó là đặc tính chính của khoa học có đối tượng là cái khả thi tối thượng, thực thế
kẻ nào thích hiểu biết chỉ để mà hiểu biết sẽ lựa chọn trước tiên khoa học ưu việt
nhất, và đó là khoa học về cái khả thi tối thượng, đó là những nguyên lý đầu tiên
và những nguyên nhân đầu tiên, bởi vì chính nhờ các nguyên lý và khởi đi từ các
nguyên lý mà mọi cái còn lại được biết, chứ không phải, ngược lại, là các nguyên
lý được biết bởi các vật khác tuỳ thuộc vào chúng. Cuối cùng, khoa học chủ tể
đứng trên cao hơn hết so với mọi khoa học tuỳ thuộc, là khoa học biết được mỗi
vật tạo ra, nhằm hướng đến cứu cánh nào, cứu cánh đó, nơi mỗi hữu thể, là điều
thiện của nó, và cách chung, là điều Chí Thiện trong toàn bộ của thiên nhiên.
Tất cả những nhận xét này cho thấy rằng tên gọi được nêu ra (3) ứng dụng cho
cùng một Khoa học: đó phải là một Khoa học tư biện về những nguyên lý đầu
tiên và những nguyên nhân đầu tiên, bởi vì điều thiện, nghĩa là cứu cánh, cũng là
một trong những nguyên nhân.
ARISTOTE, Siêu hình học.
1. Con số có trước trương độ _ Về vấn đề này Aristote trung thành với giảng huấn
của Pythagore và Platon.
