ai nhất trí về điều đó mà lại còn có thể giả thiết rằng thế giới trong đó những tác
phẩm này và những tác giả của chúng và tất cả mọi vật có vị trí tự nhiên đã được
tạo thành mà sự tính toán có suy nghĩ chín chắn lại chẳng có vai trò gì ở đó?
CICÉRON, Về bản tính của thần linh.
1. Hẳn là phải có nhiều sự hoàn hảo trong nguyên nhân hơn là trong hiệu quả.
2. Dự phóng tiên báo về nguyên lý "thế giới tốt đẹp nhất" (le meilleur des mondes
possibles) của Leibniz sau này.
Hồi quy vĩnh cửu (l’éternel retour)
Bởi vì tất cả phát sinh từ nguyên lý hoạt động và truyền giống (principe actif et
séminal), nguyên lý vừa là lửa vừa là logos, nên vũ trụ trải qua những lần hoả
thiêu và phục sinh theo chu kỳ. Tiêu huỷ không phải là tuyệt diệt mà vẫn bảo lưu
hạt mầm sự sống; vũ trụ, theo một nghĩa nào đó, là vĩnh cửu, ít ra là trên nguyên
tắc. Học thuyết này về sau bị lơ là, cho mãi đến cuối thế kỷ mười chín mới được
một triết gia Đức, Friedrich Nietzsche phục hồi.
ARIUS DIDYME (Giáo sư triết học của hoàng đế Auguste, được Eusèbe ở thế kỷ
thứ nhất ghi chép lại).
Lý trí hay bản tính chung (1), tăng trưởng theo từng thứ bậc, cuối cùng sẽ sấy khô
mọi vật; bởi vì, sau khi tự thu gọn vào chính mình, nó sẽ lại vươn ra khắp vật
chất; sau khi quay về điểm đầu tiên mà chúng ta đã nói đến và rồi vươn đến
trương độ lớn nhất, khép lại vòng quay của năm lớn (la révolution de la grande
année) (2): do tác động của nó lên chính nó, nó sẽ tạo ra hiện tượng apocatastase,
tức tái hội nhập vũ trụ (réintégration de l’univers). Trong khi trở lại cùng con
đường đi mà nó đã từng theo khi thiết lập trật tự đầu tiên trong thế giới, nó rút lui
theo cùng định luật đó: cùng những vòng quay đó lặp lại không ngừng nghỉ từ
vĩnh cửu. Bởi vì cùng một nguyên nhân hiện hữu gốc không thể thuộc đều nhau
về tất cả, và về tác nhân đã tổ chức mọi sự: đó là vật chất, vốn là nền tảng cho
mọi sáng tạo kế tiếp nhau và nó thuận theo tự nhiên, chấp nhận trong lòng nó mọi
biến dịch và với tác nhân đã biết nhào nặn nó để Tạo ra vạn vật. Đó là thiên nhiên
chủ động đang tạo dựng và đó cũng tất yếu đã là, trên nguyên tắc, thiên nhiên bất
