Đến giai đoạn cuối của cuộc luyện tâm kia, lý trí con người trở thành lý trí của
bậc hiền nhân. Nó nhận ra trong định mệnh ý chí của lý trí phổ quát. Nó không
còn có thể tự đánh lừa hay dối gạt ai. Con người đó đạt đến trạng thái "tâm vô sở
trụ", hết còn mê luyến bất cứ điều gì, và hưởng thụ hạnh phúc thoát trần của thần
thánh.
Xung lực đầu tiên hay bản năng
Từ nguyên thuỷ thiên nhiên thôi thúc mọi sinh vật có sẵn một hormè hay xung
lực đầu tiên. Hormè là "vận chuyển của tư tưởng hướng về một cái gì", theo lời
Clément d’Alexandrie, một "vận động của tâm hồn" theo lời Philon d’Alexandrie
hay "một vận chuyển của tâm hồn hướng về cái gì thân thuộc với nó (Stobée)".
Chrysippe mô tả nó bằng từ ngữ oikeiôsis mà các học giả Latinh dịch là
conciliatio sibi (sự chăm sóc mà sinh vật tự lo cho mình).
DIOGÈNE LAŠRCE (Nhà sưu tập cổ văn, thế kỷ thứ hai - ba)
Khuynh hướng đầu tiên, theo họ, là khuynh hướng bảo tồn sự sống của động vật
mà thiên nhiên gắn liền vào nó ngay từ đầu, như Chrysippe nói trong quyển đầu
bộ Về những Cứu cánh "Điều gì là từ nguyên thuỷ vẫn riêng thuộc về mọi động
vật, đó là sự cấu tạo riêng của nó và ý thức (1) mà nó có về bản thân mình; bởi vì
khó tin rằng thiên nhiên lại tạo cho sinh vật xa lạ với chính nó, hay tạo ra nó mà
lại quên không ban cho nó khả năng tự thích ứng với chính mình; như vậy vấn đề
còn lại là, khi đã tạo ra nó, thiên nhiên phải ban cho nó thấy gần gũi thân thiết với
chính mình (2); và như thế nó đẩy ra xa những gì làm hại nó và chấp nhận những
gì thích hợp với nó." Các triết gia này tuyên bố rằng cái luận đề của những người
cho rằng khuynh hướng nguyên thuỷ nơi các sinh vật lạ tìm kiếm khoái lạc, là sai
lầm (3). Khoái lạc, theo lời họ, nếu có, chỉ là sự thêm vào (4) xảy ra khi thiên
nhiên tìm kiếm những đối vật thích hợp cho việc cấu tạo sinh vật, đạt được
chúng; chính lúc đó ta thấy sinh vật hân hoan hớn hở, cây cối trổ nụ đâm chồi.
Thiên nhiên không khác gì nơi giới thực vật và nơi giới động vật, nó điều khiển
cây cối mà không cho chúng khuynh hướng hay cảm giác, và nơi chúng ta cũng
có những hiện tượng thực vật. Loài vật cũng có khuynh hướng mà chúng dùng để
hướng về cái gì thích hợp cho mình; đối với chúng, thuận theo thiên nhiên là tự
quản trị mình theo khuynh hướng. Theo một hướng hoàn hảo hơn, lý trí được ban
